Nad Zbruczem

"Akcja powieści rozgrywa się na przełomie XIX i XX wieku. Obejmuje wydarzenia od ostatnich lat zaborów aż po początki II wojny światowej. Bohaterem powieści jest Konstanty – młody artysta, esteta, miłośnik malarstwa, który powraca w rodzinne strony po ukończeniu nauki w Wiedniu. Pomimo sentymentu, który wywołuje w nim miejsce lat dziecinnych, pragnie podróżować, przebywać wśród ludzi z szerokimi horyzontami myślowymi, a przede wszystkim zgłębiać zasoby światowych muzeów i podziwiać dzieła sztuki. To pragnienie doprowadza go w końcu do wiedeńskiego dworu i służby u cesarza Franciszka Józefa, podczas której wypiera się polskości. Po życiowych zawieruchach powraca jednak do ojczystego dworu, zmienia swój punkt widzenia, rozumiejąc, że ma »obowiązki polskie«. Jest to więc postać niejednoznaczna, utkana z wielu sprzecznych emocji, która jednak ostatecznie dokonuje właściwego wyboru.

To jednak nie Konstanty jest najważniejszym bohaterem powieści, ale jest nim ziemiański dwór. Wydaje się bowiem, że to właśnie etos kresowego dworu, pewien bezpowrotnie utracony model życia zdaje się najbardziej interesować Helaka. Kresy, czy bardziej precyzyjnie – Podole staje się bowiem dla autora pewnego rodzaju emanacją polskości. Otrzymujemy więc szereg refleksji, dzięki którym możliwe staje się odtworzenie atmosfery minionego czasu". Anna Czartoryska-Sziler [https://instytutksiazki.pl/literatura,8,recenzje,25,wszystkie,0,nad-zbruczem,126.html].