Critique. Division. An Archaeology of Separation and a Salvaging Etymology

The goal of this essay is twofold: firstly, it is a description a post-critical tendency within the contemporary, Anglo-American humanities; secondly, it presents propositions which broaden the boundaries current in the post-critical current, which lead to the replacement of critical scientificity with an affirmation of everyday readerly affects. The claims regarding the rejection of a criticism based on suspicion, formulated by, among others, Rita Felski, accentuate the elite character of reading, the goal of which is the unveiling of the economico-political entanglement of the text as a product of historical reality. The distrust towards the surface of the text and the illusion of aesthetic autonomy, central for cultural studies, raised the critical attitude to the rank of an activity that is revelatory and privileged. The opponents of an unmask-ing criticism underline its limitations—unmasking reveals the ultimate source of every cultural production, the logic of capitalism, the total character of which leaves no chance for change. In defense of change, and in the hope of restoring to literature a widespread interest, there appear tendencies which bring back the individual experience of reading, the basis of which is to be aesthetic pleasure, freed from the historical context and its determinants. In the article, examples of such tendencies will be pointed out, as also will be their consequences caused by the elevation and universalisation of non-professional reading. The rejection of the political task of criticism leads to the questioning of its anti-systemic potential; in turn, the apotheosis of suspicion paralyses the postulative dimension of criticism. For this reason, in the last part of the essay, I propose going beyond oppositional con ceptualisations in the direction of a criticism that is situated and material, and whose model, in my rendering, is subordinated knowledge.

Cel tekstu jest podwójny: po pierwsze, jest on opisem postkrytycznej tendencji we współczesnej humanistyce anglo-amerykańskiej, po drugie – w tekście przedstawione zostaną propozycje poszerzające obecne w nurcie postkrytycznym ograniczenia, prowadzące do zastąpienia krytycznej naukowości afirmacją codziennych afektów czytelniczych. Postulaty odrzucenia krytyki podejrzliwej, formułowane m.in. przez Ritę Felski, akcentują elitarny charakter czytania, którego celem ma być odsłonięcie ekonomiczno-politycznego uwikłania tekstu jako wytworu historycznej rzeczywistości. Centralna dla badań kulturowych nieufność wobec powierzchni tekstu i iluzji estetycznej autonomii, wyniosła postawę krytyczną do rangi działania rewelatorskiego i uprzywilejowanego. Przeciwnicy i przeciwniczki demaskatorskiej krytyki podkreślają jej ograniczenia – demaskacja odsłania ostateczne źródło każdej produkcji kulturowej – logikę kapitału, której totalność nie pozostawia szans na zmianę. W obronie zmiany i w nadziei na przywrócenie literaturze powszechnego zainteresowania, pojawiają się tendencje przywracające indywidualne doświadczenie lektury, którego podstawą ma być estetyczna przyjemność, uwolniona od kontekstu historycznego i jego determinant. W niniejszym tekście wskazane zostaną przykłady takich tendencji, jak również ich konsekwencje, wynikające z uwznioślenia i uniwersalizowania nieprofesjonalnego czytania. Odrzucenie politycznego zadania krytyki prowadzi do zakwestionowania jej antysystemowego potencjału, z kolei apoteoza podejrzliwości paraliżuje wymiar postulatywny. Dlatego w ostatniej części tekstu proponuję wyjście poza opozycyjne konceptualizacje w kierunku krytyki umiejscowionej i materialnej, której modelem czynię kategorię wiedzy podporządkowanej.