Stosunki dawnej Rzeczypospolitej z Turcją i Tatarami: Czy naprawdę byliśmy przedmurzem Europy?

Wbrew pokutującym stereotypom, wojny Rzeczypospolitej z Imperium Osmańskim zdarzały się rzadko, a we wzajemnych stosunkach przeważało dążenie do zachowania pokojowego sąsiedztwa. Frazeologia przedmurza chrześcijaństwa była natomiast chętnie wykorzystywana przez dwór polski jako argument przetargowy w stosunkach z innymi stolicami Europy, zwłaszcza z papieskim Rzymem. Jednak dopiero w okresie zaborów, głównie dzięki twórczości Henryka Sienkiewicza, Turek i muzułmanin stał się niejako substytutem wroga, zastępując ze względów cenzuralnych reprezentantów państw zaborczych. Tymczasem studia nad epoką Jagiellonów ujawniają pragmatyczny stosunek członków tej dynastii do relacji z muzułmanami, wzajemną znajomość obyczajów, świąt religijnych i kalendarza, oraz otwartość na tworzenie sojuszy politycznych i wojskowych. Nie zmieniło się to i w czasach królów elekcyjnych, gdy frazeologia obrony chrześcijaństwa, stosowana na użytek wewnętrzny i zwłaszcza w stosunkiem z Zachodem, szła często w parze z szacunkiem dla muzułmańskich partnerów i brakiem uprzedzeń religijnych we wzajemnych stosunkach. Nieporozumieniem są dzisiejsze próby wykorzystywania postaci Jana Sobieskiego dla celów antymuzułmańskiej propagandy, monarcha ten bowiem cenił kulturę orientalną, znał język turecki, utrzymywał regularne kontakty z muzułmańskimi stolicami, idąc zaś pod Wiedeń kierował się politycznym pragmatyzmem, a nie względami o charakterze religijnym.

Contrary to enduring stereotypes, war rarely broke out in relations between Poland-Lithuania and the Ottoman Empire. Instead, relations were mutually characterized as a way to maintain peaceful neighborliness. Admittedly, the Polish court readily used the phrase the bulwark of Christianity in its relations with other European capitals, especially with papal Rome. However, only with the post-partition era, mainly due to the influence of literary works by Henryk Sienkiewicz, did the names “Turk” and “Muslim” become synonymous with the enemy, though Sienkiewicz did this to avoid censorship from the partitioning states. Nevertheless, studies on the era of the Jagiellonian dynasty reveal that Jagiellonian kings took a pragmatic attitude in their relations with Muslims, which involved having a familiarity with their customs, religious fests and calendar, as well as an openness towards forming political and military alliances. This attitude was unchanged during the times of elective kings, when the phrase “defense of Christianity,” which was applied for domestic use and especially in relations with the West, often coincided with a respect for Muslim partners and a lack of religious bias in mutual relations. Current efforts to instrumentalize the person of John III Sobieski for anti-Muslim propaganda must be regarded as a misunderstanding, since the said monarch valued Oriental culture, spoke the Turkish language, maintained regular contacts with Muslim capitals, and his decision to led his army to Vienna was motivated by political pragmatism rather than religious concerns.