Ślady na murach kościoła św. Mikołaja w Gniewie, jako wyraz lęku przed nagłą śmiercią

Artykuł prezentuje związki specyficznych śladów staropolskiej religijności, jakimi są dołki powstałe na skutek stosowania śladów po świdrach ogniowych, ze zjawiskiem nagłej śmierci. Zagadnienie to zostało przeanalizowane na przykładzie kościoła pw. św. Mikołaja w Gniewie. Wokół tej świątyni odkryto w ostatnich latach szereg artefaktów, które pozwoliły na ich powiązanie z tzw. „dołkami pokutnymi”. Zaliczyć należy do nich masowe pochówki i krzyżyki karawakowe, odkryte podczas badań archeologicznych. Dodatkowym materiałem, pomocnym w badaniach, okazały się opisy wizytacyjne, wymieniające istniejący w przeszłości ołtarz św. Rocha oraz wzmianki o epidemii w XVII w. Ta baza źródłowa, jak też znaczenie poszczególnych kierunków świata w kościele orientowanym, prowadzą do wniosku, iż ślady te są reliktem oczyszczania ogniem dusz osób zmarłych śmiercią nagłą. Dusze te nie mogły zaznać zbawienia, więc czynność niecenia „żywego” ognia o mur kościoła, miała im to ułatwić.

The article presents the relations of specific traces of old Polish religiousness – holes made with fire augers – with the phenomenon of sudden death. This issue has been analysed on the example of the church of St Nicholas in Gniew. Many artefacts have been found around the church in recent years which allow to connect them with the so called “penitential holes”. Among these are mass burials and Caravaca crosses found during archaeological research. Additional material, helpful in the research, are visitation entries, mentioning the altar of St Roch existing in the past as well as references to an epidemic in the 17th century. This source basis as well as the meaning of the respective cardinal directions in the oriented church lead to the conclusion that the traces are the relict of purging the souls of people who died a sudden death with fire. The souls could not be saved and the activity of lighting a “live” fire against the wall of the church was meant to facilitate salvation.