„Sprawiedliwy ginie, a nikt się tym nie przejmuje” (Iz 57,1a) – obraz judejskiej elity w inwektywach Trito-Izajasza (Iz 56–57). Kryzys przywództwa w prowincji Jehud w połowie V wieku przed Chr.

Artykuł wykazuje, że Iz 56–57 jest zestawieniem pięciu obrazów (56,1-8; 56,9-12; 57,1-2; 57,3-13; 57,14-21) stworzonych w stylu variatio. Wstęp przedstawia jedno zdanie z Tacyta jako przykład zastosowanej variatio oraz trudu intelektualnej refleksji, jaki czytelnik musi podjąć, by je zrozumieć. Następnie rozbudowana egzegeza Iz 56–57 – łączącą niepowiązane na pozór fragmenty w spójną całość – prowadzi do ukazania sytuacji Jehud w połowie V wieku przed Chr., w przeddzień reformy Nehemiasza. Proroctwo o eunuchu w Iz 56,1-8 jest historyczną aluzją do Nehemiasza i próbą jego uwiarygodnienia. Szereg argumentów wskazuje bowiem, że przez Judejczyków mógł być uważany za eunucha i cudzoziemca (nawet jeśli de facto nim nie był – dostępne źródła nie są jednoznaczne).  Otrzymując powołanie, zostaje przygotowany, by stawić czoła kryzysowi społeczno-religijnemu. Jest to głównie kryzys przywództwa: ci, którzy stoją na czele, są zdegenerowani, poddani znieczulicy moralnej, duchowemu otępieniu, pijaństwu, prostytucji i bałwochwalczym praktykom (składanie dzieci w ofiarach, nierząd sakralny, kult Molocha), porównani do niemych psów, nie widzą zbliżającego się zagrożenia. Negatywny obraz elit jest zrównoważony pozytywnymi akcentami: obecnością sprawiedliwych, których śmierć nie jest bezowocna, działalnością środowiska prorockiego i zapowiedzią interwencji Boga przebaczającego i ogłaszającego pokój. Krótkie zakończenie uwypukla doniosłość teologiczną badanych tekstów: inkluzywność, śmierć sprawiedliwego (wypełniona teologią cierpienia zastępczego), świętość ontyczna Boga jako podstawa miłosierdzia oraz natchnienie prorockie jako działalność Boga Stwórcy – to niektóre z teologicznych tematów obecnych w Iz 56–57. Artykuł ma charakter stricte egzegetyczny i opisowy z elementami humanizmu i duchowości.

The article shows that Isa 56–57 is a collection of five images (56:1–8; 56:9–12; 57:1–2; 57:3–13; 57:14–21) created in variatio style. The introduction presents a single sentence from Tacitus as an example of the variatio employed and the effort of intellectual reflection that the reader must undertake to understand it. Then an extended exegesis of Isa 56–57 – linking seemingly unconnected passages into a coherent whole – leads to a depiction of the situation of Yehud in the mid-fifth century BC, on the eve of Nehemiah’s reform. The prophecy about the eunuch in Isa 56:1–8 is a historical allusion to Nehemiah and an attempt to give him credence. Indeed, a number of arguments indicate that he may have been considered a eunuch and a foreigner by the Judeans (even if he was not de facto one – the available sources are not conclusive). Receiving a vocation, he is prepared to face a socio-religious crisis. It is mainly a crisis of leadership: those in leadership are degenerate, subject to moral insensitivity, spiritual stupefaction, drunkenness, prostitution and idolatrous practices (child sacrifice, sacred fornication, worship of Moloch), compared to mute dogs, unable to see the impending danger. The negative portrayal of the elite is balanced by positive emphases: the presence of the righteous whose death is not fruitless, the activity of the prophetic community and the announcement of the intervention of God who forgives and proclaims peace. A brief conclusion highlights the theological significance of the texts under study: inclusivity, the death of the righteous (filled with a theology of vicarious suffering), God’s ontic holiness as the basis of mercy, and prophetic inspiration as the activity of God the Creator are some of the theological themes present in Isa 56–57. The article is strictly exegetical and descriptive with elements of humanism and spirituality.