The role of the mother in Polish pedagogical thought 1795–1918

Introduction. In the period 1795-1918, Polish pedagogical thought on the role of a mother in a family was developed. This issue was discussed in many publications of the Enlightenment Period, Romanticism, Positivism, and at the turn of the 20th century. Both remarkable educators of that period and less known authors would write about mothers. The majority of them indicated the essential need of mothers to participate in the process of upbringing and caring for children, teaching values such as love, and religiousness. Currently, pedagogical literature of the period of Partitions is an interesting source of information on Polish family in those difficult times, shaping ideals and aims of upbringing. It shows how authors’ views on motherhood were changed. When Poland gained independence, some educators referred to educational-upbringing concepts of the previous period, seeing them as a source of deep thoughts on the family. Aim. The aim of the article is to analyse the pedagogical sources from the 19th century regarding the role of the mother in raising children. Materials and methods. Method of document analysis. Results. The analysis of pedagogical literature shows that its authors assigned care and educational task to the mother.

Wprowadzenie. W latach 1795 – 1918 nastąpił rozwój w polskiej myśli pedagogicznej refleksji nad wychowawczą roli matki. Ta problematyka była poruszana w wielu publikacjach okresu oświecenia, romantyzmu oraz przełomu XIX i XX wieku. O matce pisali wówczas zarówno wybitni pedagodzy, jak i mniej znani autorzy. Większość z nich wskazywała na potrzebę udziału matek w procesie wychowania i opieki nad dziećmi, nauczaniu przez nie potomstwa takich wartości jak miłość, religijność. Obecnie literatura pedagogiczna okresu zaborów jest ciekawym źródłem informacji o rodzinie polskiej tamtych, trudnych czasów, kształtowaniu ideałów i celów wychowawczych. Pokazuje, jak na przestrzeni lat zmieniały się poglądy autorów na macierzyństwo. Po powrocie Polski do suwerenności państwowej część wychowawców chętnie wracała do koncepcji opiekuńczo-wychowawczych z poprzedniego okresu, dostrzegając w nich źródło głębokich przemyśleń na temat polskiej rodziny. Cel. Celem artykułu jest analiza źródeł pedagogicznych z XIX w. dotyczących roli matki w wychowaniu dzieci. Materiały i metody. W artykule zastosowano metodą analizy dokumentów. Wyniki. Z analizy literatury pedagogicznej wynika, że jej autorzy przypisywali matce kluczowe zadania opiekuńczo-wychowawcze.