W jaki sposób filmowa forma uhistorycznia filmową narrację i ekranowy świat przedstawiony? Analiza zjawiska na wybranych przykładach

Artykuł podejmuje problematykę estetyczno-formalnych strategii uhistoryczniania filmowej narracji i ekranowego świata przedstawionego w kinie historycznym. Pokazuje za pomocą jakich strategii – formalnych środków wyrazu – filmowa narracja i świat przedstawiony są uhistoryczniane. We wstępie zostaje wprowadzone kluczowe pojęcie analityczne – historyczność. Kategoria historyczności jest ukazana jako heterogeniczna, wymagająca za każdym razem konceptualizacji zrelatywizowanej do kulturowego kontekstu jej użycia. W artykule jest ona pojmowana na różne sposoby, np. jako: zmienność/istnienie w czasie (sposób pojmowania czasu); powtarzalność; przeszłość; chronologiczność; linearność; warstwowość; rytmiczność; przyczynowość; rozwój; postęp; przesunięcie/zwrot ku przeszłości/nawiązania do przeszłości; (futurystyczna) projekcja przeszłości; tradycja; pamięć przeszłości; świadomość (historyczna); naukowość (historiograficzność); doniosłość; nieaktualność/anachroniczność/archaiczność/dawność; styl myślowy; narracyjność; dyskursywność; dokumentalność/źródłowość; metahistoryczność; gatunkowość. Strategie uhistoryczniania filmowej narracji oraz filmowego świata przedstawionego są w tekście pojmowane jako rozliczne sposoby wyposażania filmu w różnego rodzaju formalno-filmowe oznaki historyczności, pozwalające uzyskać w akcie aktualizacji dzieła przez widza/badacza wrażenie efektu historyczności narracji i świata przedstawionego. Tworzą one filmową poetykę historyczności. W kolejnych częściach artykułu na przykładzie różnych filmów analizowane są oznaki historyczności w funkcji uhistoryczniania filmowej narracji i świata przedstawionego. Składają się na nie: (1) parateksty; (2) kompozycja narracji filmowej.

The article deals with the issue of aesthetic-formal strategies of historicizing the film narrative and the screen world presented in historical cinema. It shows by means of which strategies – formal means of expression – the film narrative and the world depicted are historicized. In the introduction, a key analytical concept – historicity – is introduced. The category of historicity is shown as heterogeneous, requiring each time a conceptualization relativized to the cultural context of its use. In the article it is conceptualized in various ways, e.g. as: variability/existence in time (a way of understanding time); repetition; past; chronological; linearity; layering; rhythmic; causal; development; progress; shift/turn to the past/references to the past; (futuristic) projection of the past; tradition; memory of the past; (historical) consciousness; scholarly (historiographical); momentousness; obsolescence/ anachronism/ archaicity/ antiquity; style of thought; narrative; discursive; documentary/source; meta-historical; genre. The strategies of historicizing the film narrative and the cinematic world presented are conceived in the text as the numerous ways of equipping the film with various kinds of formal/filmic signs of historicity, allowing to obtain in the act of actualization of the work by the viewer/researcher the impression of the effect of historicity of the narrative and the world presented. They form the film poetics of historicity. In the following sections of the article, signs of historicity in the function of historicizing the cinematic narrative and the depicted world are analyzed on the example of various films. They consist of (1) paratexts; (2) the composition of the film narrative.