Ikony Matki Bożej typu „Hodegetria” w prawosławiu i ich obecność w polskich cerkwiach

W prawosławnej ikonografii wizerunek Bogurodzicy zajmuje pierwsze miejsce po wyobrażeniach Jezusa Chrystusa i tworzy z nim harmonijną całość. Ikonografia Matki Bożej liczbą typów i wariantów przewyższa nawet liczbę ikon Zbawiciela. Chociaż badacze nie są w pełni zgodni co do systematyki ikon maryjnych, to odnosząc się do pierwowzorów wykonanych przez ewangelistę Łukasza i opierając się na tradycji cerkiewnej, założyć można, że istnieją trzy kluczowe typy: „Hodegetria”, „Eleusa” i „Orantka” oraz jeden umowny – „Akatyst”. Wśród nich „Hodegetria” zajmuje szczególne, uprzywilejowane miejsce. Ikony tego typu, wywodzące się z Cesarstwa Bizantyjskiego, największy rozkwit uzyskały na Rusi, skąd dotarły też na polskie ziemie. W prawosławnych świątyniach w Polsce znajduje się obecnie wiele ikon tego typu, wśród których do najbardziej znanych należy zaliczyć: Bielska, Białostocka, Chełmska, Iwerska ze św. Góry Grabarki, Supraska, Turkowicka, Leśniańska, Lubelska, Hajnowska „Radość Nieoczekiwana”, Rybołowska, Sanocka, Jabłeczyńska, Jaworska, Krasnostocka, Kożańska.

Abstract The image of the Mother of God in Orthodox iconography has got the first place just after the images of Jesus Christ and together with him forms a harmonious entirety. The number of types and variants of the iconography of Our Lady is even higher than the number of icons of the Savior. Although researchers are not fully agreed to the typology of images of the Mother of God, it refers to the archetypes made by the Evangelist Luke and it’s based on the tradition of the Orthodox Church, it can be assumed that there are three key types: Hodegetria, Eleusa and Orans and one contractual – Akathistos. Among them, Hodegetria has a special, privileged place. Icons of this type, came from the Byzantine Empire, but the greatest prosperity achieved in Rus, from where they came to the Polish lands. Nowadays there are many icons of this type in Polish Orthodox churches, among which the most famous are: Bielska, Białostocka, Chełmska, Iviron from Holy Mount of Grabarka, Supraska, Turkowicka, Leśniańska, Lubelska, Hajnowska “Unexpected Joy”, Rybołowska, Sanocka, Jabłeczyńska, Jaworska, Krasnostocka, Kożańska.