Sąd wyższy prawa niemieckiego na zamku w Lublinie w pierwszej połowie XV w. – skład osobowy

The higher courts of German law, sitting at royal castles, appointed by the monarch or its starosts to settle disputes relating to village heads and mayors, were made up of eight people: the chairman of this group of landlords and seven lay members recruited from the village heads and mayors of neighbouring towns under German law. The composition of such a court sitting in the Lublin Castle is known from the notes dated 1415–1416 and 1445–1448. They show that the rules of appointing the aforementioned jurors have changed in the course of that time – persons discharging municipal offices in private property have disappeared, the committee has been limited only to royal managers, which can be seen as a weakening of the position of mayors and mayors in noble and church properties, but it may also be a sign of the limitations of the jurisdiction of the court, limiting its jurisdiction to the function of the court of law for royal estates. The castle court in Lublin was mainly composed of representatives of small nobility, often belonging to the clients of local officials; only one mayor (sołtys) sitting in it was a peasant. For poor noblemen, the possession of village councils, and especially the distinction, which was the appointment in the court in question, protected against further pauperization, and in a few cases led to holding lower offices (managers of royal mills, burgrave, bailiff and podpisek of land court, podpisek of magistrate court), and allowed the peasant to get membership in the nobility.

Sądy wyższe prawa niemieckiego obradujące na zamkach królewskich, powoływane przez monarchę lub jego starostów dla rozstrzygania sporów odnoszących się do sołectw i wójtostw, tworzyło osiem osób: przewodniczący temu gremium landwójt i siedmiu ławników, rekrutujących się spośród sołtysów i wójtów okolicznych miejscowości lokowanych na prawie niemieckim. Skład takiego sądu zasiadającego na zamku lubelskim znamy z zapisek z lat 1415–1416 oraz 1445–1448. Wynika z nich, że zmianie uległy wówczas zasady powoływania wspomnianych ławników – zniknęły osoby sprawujące urzędy sołeckie w dobrach prywatnych oraz ograniczono gremium sądzące wyłącznie do zarządców królewszczyzn, co można uznać za przejaw słabnięcia pozycji sołtysów i wójtów w dobrach szlacheckich i kościelnych, ale też może za ślad ograniczenia kompetencji sądu, zawężenia jego właściwości do funkcji sądu leńskiego dla majątków królewskich. Sąd zamkowy w Lublinie tworzyli głównie przedstawiciele drobnej szlachty, często zaliczający się do klienteli lokalnych urzędników; tylko jeden zasiadający w nim sołtys był kmieciem. W przypadku ubogich szlachciców posiadanie sołectw – a zwłaszcza wyróżnienie, jakim było powołanie w skład omawianego sądu – zabezpieczało przed dalszą pauperyzacją, a nawet w kilku przypadkach prowadziło do osiągnięcia niższych urzędów (zarządcy młynów królewskich, burgrabiego, komornika i podpiska sądu ziemskiego, podpiska sądu grodzkiego), kmieciowi zaś umożliwiło awans do stanu szlacheckiego.