Książka rękopiśmienna w życiu społeczeństwa w Wielkim Księstwie Litewskim w XIV – połowie XVI wieku

Celem artykułu jest analiza znaczenia recepcji książki rękopiśmiennej w Wielkim Księstwie Litewskim. Przedstawiono pogląd społeczeństwa na książkę oraz na zmianę jej znaczenia na podstawie ówczesnych źródeł: rękopiśmiennych książek, dokumentów archiwalnych oraz dzieł sztuki z tego czasu. Badania wykazały, że książka zaczęła zaspokajać potrzeby służbowe, społeczne i osobiste społeczeństwa. W miarę zwiększenia się liczby egzemplarzy oraz zbiorów zmieniało się społeczeństwo WKL oraz jego stosunek do książki. Jeśli w najwcześniejszym analizowanym okresie kodeks był rozumiany jako statyczny, sakralny, jednolity przedmiot, na który człowiek ma mały wpływ, to od XV w. możemy mówić o książce jak o przedmiocie ruchomym, zmiennym i w dużej mierze zależnym od człowieka bezpośrednio związanego z książką. Książki migrowały w przestrzeni geograficznej i mieszkalnej, ich istnienie nabrało wymiaru czasowego. Na początku XVI w. zmienił się stosunek do książki jako do jednostki. Pojęcie kodeksu jako jednostki fizycznie łączącej poszczególne dzieła (książki) zostało zastąpione pojęciem kodeksu jako spójnej jednostki (nowego dzieła) posiadającej wspólne elementy wewnętrzne i zewnętrzne.

The aim of the article – is to analyze changes in the society’s view on the manuscript book and the reception of it. In order to realize this aim, it is planned to investigate the way in which society was manifested reception of the book and how it is reflected in the sources of the time. Manuscript books, archival sources and objects of art were used as the sources in the research. It is established that the book satisfied official, social and personal needs of the society of that time. As books and collections became increasingly numerous and the relationship with books diversified, the idea of the book in the GDL’s society also underwent a change. If during the early stage of the studied period a book was understood as a static and uniform sacral object, little influenced by man, from the XVth century it was considered to be a mobile, mutable object much affected by persons directly connected with the book. Codices migrated both in the geographical and living space. In the early XVIth century the concept of a book as a unit underwent a change. The concept of a codex as an object that physically joined separate works (books, liber) was replaced by the idea of a codex as an integral unit (a new work) possessing unifying internal and external elements of a book.