Wariacja i reguły gry w Stopniach na Parnas

Artykuł, zainspirowany poglądami Daniela Ferrera na genetyczną wariację jako proces zbudowany z wielu powiązań, a nie serię wolnych operacji podporządkowanych innym operacjom, przedstawia literacką genezę jako grę wariacji. Reguły gry można jedynie wstępnie rozpoznać po zidentyfikowaniu jej składników wynikających z tekstu i dokumentu. W artykule szczególną uwagę poświęcam analizie wariacji in absentia, czyli sytuacji, w której choć zapisana jest tylko jedna wersja tekstu, można zestawić ją z wersją, która będzie bliższa czytelnikowi (bądź bardziej oczekiwana). Wariacja in absentia jest istotna dla analizy zarówno tekstowych, jak i materialnych aspektów procesu pisania (np. zmiany układu na stronie, zmiany długopisu, zastąpienia pomocy pisarskich). W artykule śledzę ten rodzaj wariacji na podstawie szkiców Os Degraus do Parnaso (Stopnie na Parnas), kolekcji esejów wszechstronnego pisarza i analitycznego filozofa M.S. Lourenço (1936–2009). Dokładna interpretacja tekstowych oraz materialnych stałych i zmiennych, w zakresie pisowni i użycia narzędzi pisania, prowadzi do wniosku, że przypadki w tekście (elementy, które według W.W. Grega wpływają jedynie na formalną prezentację) nie są zawsze przypadkowe w genezie literackiej.

The article, inspired by Daniel Ferrer’s view of genetic variation as a process built of many interconnections, rather than a series of free operations subordinated to other operations, presents literary genesis as a game of variation. The rules of the game can only be tentatively discern by identifying its components from text and document. In the article, I devote special attention to the analysis of variations in absentia, i.e. a situation in which, although only one version of the text is written, it can be compared with a version that is closer to the reader (or more expected). Variation in absentia is essential for analyzing both textual and material aspects of the writing process (e.g. page layout changes, pen changes, replacing writing aids). In this article, I follow this kind of variation from the sketches of Os Degraus do Parnaso (The Steps to Parnas), a collection of essays by the versatile writer and analytical philosopher M.S. Lourenço (1936–2009). Accurate interpretation of textual and material constants and variables, in terms of spelling and the use of writing tools, leads to the conclusion that cases in the text (elements that, according to W.W. Greg, affect only formal presentation) are not always accidental in literary genesis.