Robotnicy i ludzie biznesu. Wzory karier zawodowych a zmiana społeczna w Polsce

The paper presents the results of a research on the occupational careers followed by workers and business people in the period of deep social change in Poland after 1989. The concepts of career, resources, and biographical work enabled the investigation of interaction between ‘objective’ and ‘subjective’ aspects of occupational life. The application of grounded theory methodology for the analysis of over two hundred narrative interviews with contemporary Polish workers and business people enabled us to go beyond the analysis of individual cases and to reconstruct a typology of careers. The patterns of ‘anchor’, ‘patchwork’, and ‘construction’ go crosswise the divisions determined by the discourse of ‘winners’ and ‘losers’ of system transformation, the organizational hierarchy and stratification. The pattern of construction career, long-term planned and most rewarded in the new reality, turns out to be hardly accessible for most of workers, small entrepreneurs and low-level managers. In consequence, the objective inequalities on the level of possessed resources are translated into biographical processes leading to the ‘naturalisation’ of chaotic patchwork career and the ‘work on position’ within a career well anchored in one company.

Artykuł prezentuje wyniki badań nad wzorami karier zawodowych podejmowanych przez robotników i ludzi biznesu w okresie głębokiej zmiany społecznej w Polsce po 1989 roku. Pojęcia kariery, zasobów i pracy biograficznej umożliwiły zbadanie interakcji "obiektywnych" i "subiektywnych" aspektów życia zawodowego. Zastosowanie metodologii teorii ugruntowanej do analizy ponad dwustu wywiadów narracyjnych ze współczesnymi polskimi robotnikami i ludźmi biznesu pozwoliło na wykroczenie poza analizę indywidualnych przypadków i rekonstrukcję typologii karier. Wyróżnione wzory "kotwicy", "patchworku" i "konstrukcji" idą w poprzek podziałów wyznaczonych przez dyskurs "wygranych" i "przegranych" transformacji, hierarchię organizacyjną oraz stratyfikację. Najbardziej nagradzany w nowej rzeczywistości wzór wielotorowej i długofalowo planowanej kariery-konstrukcji okazuje się jednak trudno dostępny dla większości robotników, drobnych przedsiębiorców i niższej kadry menedżerskiej. W efekcie, obiektywne nierówności na poziomie posiadanych zasobów przekładają się na procesy biograficzne prowadząc do "naturalizacji" chaotycznej kariery-patchwork oraz "pracy na pozycję" w obrębie kariery długofalowo zakotwiczonej w jednej firmie.