Is the Future Soviet? USSR-2061 and the Reality of Utopia

USSR-2061 is a Russian futuristic online project that imagines a new USSR a century after Gagarin’s journey into space. This article connects the project to Soviet space utopianism and the nostalgia that followed it, while seeing USSR-2061 and its artefacts in the light of utopian studies. In particular, the project’s hesitation with regard to utopianism and its thirst for realism are situated within a classical utopian problem of how to achieve real, not only imaginary, transformations. Such realism generally coincides with Levitas’ (2013) framework of utopia as a method, and, as the analysis shows, it hinders the construction of “an image of a future” at which the project aims. Instead, the resulting narratives and visions commonly overlap with the official Russian political discourse that makes use of Soviet nostalgia, or fall into retrofuturistic replications of commonly satirized Soviet discourses. However, a different way of constructing utopia is also present in USSR-2061, even if it is never highlighted. To make utopia possible in anti-utopian times, one might need to rethink its place of possibility or topos. Theoretically, such an alternative is presented in connection to Latour’s (2017) Terrestrial, a place with agency that in utopian terms presupposes a transgression of the boundary between the real and imaginary, the political and cultural. In the same line, the paper argues that USSR-2061 might attempt the construction of a new utopia through rethinking space. This might be fostered through the inclusion of cosmist ideas such as those of Vladimir Vernadsky and Alexander Chizhevsky, whose intersections with Latourian framework have previously been observed.

USSR-2061 to rosyjski futurystyczny projekt online, który prezentuje nowy ZSRR, wiek po locie Gagarina w kosmos. Artykuł łączy projekt z radzieckim kosmicznym utopizmem oraz nostalgią, która po nim pozostała, badając USSR-2061 i jego artefakty przez pryzmat studiów nad utopiami. Szczególny nacisk położony zostaje na przenikające projekt napięcie pomiędzy jego utopizmem a pragnieniem realizmu, które usytuowane zostaje w ramach tradycyjnego toposu utopii, tj. tego jak osiągnąć rzeczywistą, a nie jedynie wyobrażeniową zmianę świata. Ów wymiar realistyczny powiązany jest z koncepcją utopii jako metody u Levitasa, co – jak dowodzi artykuł – utrudnia konstruowanie „obrazu przyszłości”, do którego zmierza projekt. Zamiast tego, powstałe wizje i narracje albo pokrywają się z oficjalnym rosyjskim dyskursem politycznym wykorzystującym radziecką nostalgię, albo popadają w retrofuturystyczne powtórzenie satyrycznego ujęcia radzieckich dyskursów. Jednakże w USSR-2061 występuje również inny sposób konstruowania utopii, choć nie zawsze jest on podkreślany. Aby uczynić utopię możliwą w anty-utopijnych czasach, należy przemyśleć jej warunki możliwości czy jej topos. W sensie teoretycznym, taką alternatywę przedstawia Latour w idei Ziemskości (Terrestrial) (2017), oznaczającej miejsce, które w utopijnych kategoriach poprzedza przekroczenie granicy pomiędzy rzeczywistym i wyobrażonym, politycznym i kulturowym. W tym samym duchu, artykuł ukazuje USSR-2061 jako próbę stworzenia nowej utopii poprzez przemyślenie przestrzeni. Pomocne w tym są odniesienia do idei kosmizmu u Władimira Wiernadskiego i Aleksandra Czyżewskiego, których związki z podejściem Latoura były już przedmiotem badań.