Linia Teisseyre’a-Tornquista : ewolucja poglądów na temat krawędzi kratonu wschodnioeuropejskiego

Nie ma wątpliwości co do znaczącego wkładu Wawrzyńca Teisseyre’a i Alexandra Tornquista w wyznaczenie przebiegu SW krawędzi kratonu wschodnioeuropejskiego w Europie Centralnej (Teisseyre 1893, 1903; Tornquist 1908, 1910; rys. 1). Teisseyre jako pierwszy udokumentował SW krawędź horstu podolskiego (linia Berdo-Narol), jednak w swoich pracach powoływał się na wcześniejsze prace innych geologów: Wilhelma Blöde (1830, 1845), Aloisego Altha (1874, 1881), Józefa Siemiradzkiego i Emila Dunikowskiego (1891), oraz Eduarda Suessa (1883-1888). Również Tornquist wykorzystywał wyniki swoich poprzedników: Alberta Schücka (1899, 1902), Wilhelma Deecke (1906) i Hansa Preußa (1910). Linia Teisseyre’a-Tornquista (TTL) w jej południowej części biegnie SW skrajem horstu podolskiego wzdłuż linii Berdo-Narol (Teisseyre 1893, 1903), a w części północnej wzdłuż SW krawędzi płyty bałtyckiej, linii Skania-Łysogóry (Tornquist 1908, 1910). Obie linie spotykają się w pobliżu Sandomierza (rys. 3). Nowoczesne badania geofizyczne pokazują, że krawędź kratonu jest ważną strukturą litosfery, dobrze widoczną w tomografii sejsmicznej, na mapie głębokości granicy Moho (rys. 6), w ano¬maliach grawitacyjnych i magnetycznych (rys. 7), jak również w badaniach strumienia ciepła i elektromagnetycznych. Położenie SW krawędzi kratonu określone przez różnych autorów może się różnić nawet o 50 km. Z tego powodu częściej używany jest termin „strefa” niż „linia”. Terminy opisujące SW krawędź kratonu powinny być rozumiane tak jak poniżej. Linia Teisseyre'a-Tornquista (TTL) jest elementem liniowym, ostrą krawędzią cokołu krystalicznego górnej ("granitowej") skorupy ziemskiej kratonu. Strefa Teisseyre'a-Tornquista (TTZ) jest strefą o szerokości do kilkudziesięciu kilo¬metrów związaną z krawędzią kratonu. W pokrywie osadowej może przejawiać się systemem uskoków. Kontynuacją TTZ na północy jest strefa Sorgenfrei-Tornquista (STZ). Strefa szwu transeuropejskiego (TESZ) jest terminem określającym zespół terranów pomiędzy kratonem wschodnioeuropejskim i platformą paleozoiczną; TESZ nie należy mylić z TTL, TTZ i STZ.

There is no doubt in a significant contribution of Wawrzyniec Teisseyre and Alexander Tornquist in the determination of the SW edge of the East European Craton (Teisseyre 1893, 1903; Tornquist 1908, 1910; fig. 1). Wawrzyniec Teisseyre first documented SW edge of the Podolian horst (Berdo-Narol line), however in his papers he mentioned earlier contributions of other geologists: Wilhelm Blöde (1830, 1845), Alois Alth (1874, 1881), Józef Siemiradzki and Emil Dunikowski (1891), and Eduard Suess (1883-1888). Similar in the case of Alexander Tornquist – earlier contributions of Schück (1899, 1902), Deecke (1906) and Preuß (1910), has benefited him by designating the southwest edge of the crystalline East European Craton (EEC). The Teisseyre-Tornquist Line (TTL) follows in its southern part the SW edge of the Podolian horst, along Berdo-Narol line (Teisseyre, 1893, 1903) and in its northern part along the SW edge of the Baltic plate, Scania-Łysogóry line (Tornquist, 1908, 1910). Both lines meet together closely to Sandomierz (fig. 3). Modern geophysical investigations show that the edge of the craton is a major lithospheric structure, well seen in seismic tomography, Moho depth map (fig. 6), gravity and magnetic (fig. 7) data, as well as in terrestrial heat flow and electromagnetic investigations. The location of SW edge of the EEC determined by different authors is different and the variation in location may reach up to 50 km. It could be reason, that instead of “line” a term “zone” is mostly used. However, the understanding of terms describing SW edge of the EEC should be as bellow. Teisseyre-Tornquist Line (TTL) conceived as a linear feature is border of crystalline, “granitic” upper crust of the EEC. Teisseyre-Tornquist Zone (TTZ) is a few tens of kilometers wide zone related to craton edge. In the sedimentary cover it could manifests itself as a system of faults. To the north it continues as Sorgenfrei-Tornquist Zone (STZ). Trans-European Suture Zone (TESZ) is a term for an assemblage of suspect terranes boarded by the EEC and Paleozoic Platform; TESZ should not be mistaken with TTL, TTZ and STZ.