Liczba podwójna w archaicznej poezji rzymskiej

Epitafium Lucjusza Korneliusza Scypiona (syna Barbatusa), konsula z 259 roku p.n.e., zawiera starołacińską formę liczby podwójnej Tempestātēbus (dat. du.), odnoszącą się do dwóch bóstw pogody (CIL I2 9). Nazwa ta dowodzi istnienia w języku starołacińskim formacji dualnej *Tempestātē ‘dwa bóstwa pogody’. Wyraz aide, poświadczony w epitafium Scypiona, syna Barbatusa, może być zinterpretowany jako potencjalna forma liczby podwójnej: *aideē (nom.-acc. du. f.) ‘dwudzielna świątynia; budynek sakralny z dwoma sanktuariami’. Liwiusz Andronik używał kilku form liczby podwójnej w łacińskim przekładzie Odysei Homera, między innymi genū (nom.-acc. du. n.) ‘dwa kolana’ (fr. 14), inque manū (acc. du. f.) ‘i do obu rąk’ (fr. 5). Nie wiadomo jednak, czy w przekładzie Andronika użycie liczby podwójnej było konsekwentne, czy opcjonalne. Newiusz wprowadzał do epickiego dzieła Bellum Punicum formy dualne, np. hōc Samnītē ‘ci dwaj Samnici’ (fr. 36). Wydaje się jednak, że poeta nie czynił tego konsekwentnie. Analiza metryczna i rzeczowa niektórych zachowanych fragmentów nie daje jednoznacznej odpowiedzi, czy u Newiusza użycie form liczby dualnej było obligatoryjne, czy wynikało ze swobodnego wyboru rzymskiego poety. W niektórych fragmentach, przekazanych przez tradycję pośrednią, łatwo mogło dojść do sekundarnej pluralizacji dawnych form dualnych.

The archaic epitaph of Lucius Cornelius Scipio (son of Barbatus), consul of 259 BC, contains the Old Latin form Tempestātēbus (in the dative), referring probably to two goddesses of weather (CIL I2 9). This theonym proves the existence in the Old Latin language of the dual formation *Tempestātē ‘two deities of weather’. The word aide, attested in the epitaph of Scipio, son of Barbatus, can be easily interpreted as a possible form of the dual number, namely *aideē (nom.-acc. du. f.) ‘a bipartite (two-sided) temple; a sacral building with two sanctuaries’. Livius Andronicus used some forms of the dual number in his Latin translation of Homer’s Odyssey, among others genū (nom.-acc. du. n.) ‘two knees’ (fr. 14), inque manū (acc. du. f.) ‘and to both hands’ (fr. 5). It is not known, however, whether the use of the dual number in Andronicus’ Odussia was consistent or optional. Naevius introduced some dual forms into the epic work of Bellum Punicum, e.g. hōc Samnītē ‘these two Samnites’ (fr. 36). It seems, however, that the poet did not do it consistently. The metrical and linguistic analysis of the preserved fragments does not give a definite answer as to whether the use of forms of the dual number was obligatory in Naevius’ work, or was the result of the free choice of the Roman poet. In some passages passed down through indirect tradition, it was easy to arrive at the secondary plurality of the old dual forms.