Syndrom kulturowej straty. Lizbońska konferencja pisarzy 1988 w postkolonialnej retrospektywie

W artykule podjęto refleksję nad kulturowymi i politycznymi implikacjami konferencji pisarzy środkowoeuropejskich i rosyjskich, która odbyła się w maju 1988 roku w Lizbonie, w kontekście dalszego rozwoju wydarzeń w naszym regionie. Implikacje te określone są jako „syndrom kulturowej straty”. Wychodząc od konstatacji, iż z przyczyn politycznych i koniunkturalnych debata ta, zamiast zogniskować uwagę mieszkańców krajów podbitych przez Związek Sowiecki, stała się wyciszonym wydarzeniem, autor omawia istotne problemy, jakie ona odsłoniła, gdy ująć ją w postkolonialnej retrospektywie: brak transmisji pomiędzy treścią wystąpień a ówczesną potoczną świadomością odnośnych społeczeństw; trwałą podrzędność środkowo-wschodnioeuropejskich literatur w skali globalnej kultury; problem języka komunikacji; trwałe przejawy skolonizowania; chroniczne zewnętrzne wyzwania nękające środkowo-wschodnioeuropejską tożsamość; asymetrię wzajemnych stosunków; imperialne tabu; „miękkie” istnienie Europy Środkowo-Wschodniej; antykolonialny wydźwięk środkowoeuropejsko-rosyjskiej konfrontacji; brak perspektyw postkolonialnego pojednania. Pomimo pesymizmu płynącego z fiaska lizbońskiego wydarzenia, w konkluzji wskazany zostaje naprawczy potencjał literatury, która zdolna jest wywołać zmianę w sferze polityki.

The paper reflects on the missing cultural and political implications of the once-prominent and now forgotten 1988 Lisbon Conference for East Central European societies, taking Poland as a case study. The Conference debates between East Central European, East South European, and Russian writers were virtually absent at that time from Polish public discourse for political reasons, and its potential importance was soon overshadowed by the events of 1989. After the demise of communism the Lisbon Conference was ignored and forgotten, while its intellectual vigor and rhetorical appeal seemed to have been raised in vain. Thus, the Conference was never given a chance to generate a cross-fertilization of ideas, whether in Poland or elsewhere in the post-communist world, so as to transform the mutual perceptions and understanding of the two contending sides: East Central European societies as the subalterns and the Russians as the ex-hegemon. Consequently, the Conference, along with the arguments raised by its participants, has remained yet another “blank spot” in these countries’ intellectual history. It has not influenced the relations between East Central European and Russian intellectual and cultural elites, thus postponing the possibility of bringing the discussion onto a postcolonial track and in effect delaying postcolonial reconciliation.