Polskie formacje wojskowe w Rosji 1917–1922 – baza źródłowa, stan wiedzy i postulaty badawcze

W historiografii polskiego wysiłku zbrojnego lat I wojny światowej i bezpośrednio po niej następującego okresu wojen o niepodległość i kształt granic Rzeczypospolitej wyraźnie dominuje tematyka piłsudczykowska (Legiony Polskie, Polska Organizacja Wojskowa). Pozalegionowe polskie formacje ochotnicze i ich czyn zbrojny były traktowane drugorzędnie. Dotyczy to także polskiego wysiłku militarnego w Rosji w latach I wojny światowej (Legion Puławski, Brygada Strzelców Polskich i Dywizja Strzelców Polskich), czasu zamętu wywołanego rewolucjami (lutową i październikową 1917 r.), a później rozpalającą się wojną domową i udziałem w tych zmaganiach polskich formacji (I, II i III Korpus Polski, 4 Dywizja Strzelców i Samodzielna Brygada Strzelców). Słabo zbadana została również walka, martyrologia i skomplikowane drogi powrotu do ojczyzny Polaków, którzy służyli w Wojsku Polskim (5 Dywizja Strzelców) lub w „białych” formacjach w Rosji i na Syberii w latach 1917–1922. Dotychczasowe badania autor postarał się naświetlić w niniejszym tekście, próbując również wyznaczyć postulaty badawcze dla dalszych badań, szczególnie ważnych w okresie stulecia polskiego czynu zbrojnego w walce o niepodległość, odzyskanie niepodległości i jej obrony w wojnach o granice.

The historiography of Polish military effort of World War I and the following period of wars for independence and shape of the borders of the Republic of Poland is visibly dominated by topics connected with Józef Piłsudski (Polish Legions, Polish Military Organization). Polish volunteer formations not belonging to Legions and their military activity have been treated as secondary. It also concerns the Polish military effort in Russia in World War I years (Puławy Legion, Polish Rifle Brigade and Polish Rifle Division), the time of havoc caused by the revolutions (February and October 1917), and then the intensifying civil war and the participation of Polish formations in those fights (Polish I, II and III Corps, 4th Rifle Division and Independent Rifle Brigade). The fight, martyrdom and complicated ways to return to Homeland taken by the Poles who served in the Polish Army (5th Rifle Division) or in the „white” formations in Russia and Siberia in 1917–1922, have also been poorly studied. The author attempted to cast light on the existing research, also trying to determine the agenda for further studies, especially important in the centennial of Polish military effort during the fight for independence, the time of regaining it and its defense in the wars for borders.

В историографии польских вооруженных сил Первой мировой войны и наступающем непосредственно после нее периоде войн за независимость и форму границ Речи Посполитой явственно доминируют темы, связанные с Пилсудским (Польские Легионы, Польская военная организация). Добровольные формирования поза легионами и их военные действия были воспринимаемы как второстепенные. Это касается также и польских военных сил в России в годы Первой мировой войны (Пулавский легион, Бригада польских стрелков и Польская стрелковая дивизия), времени беспорядков, вызванных революциями (февраль и октябрь 1917 г.), а позднее – разгорающейся гражданской войны и участия в них польских формирований (I, II и III Корпус польский, 4 Дивизия стрелков и Самостоятельная бригада стрелков). Мало исследований было также посвящено борьбе, мартирологии и сложным путям возвращения на родину поляков, которые служили в Войске Польском (5 Дивизия стрелков) или в „белых” формированиях в России и в Сибири в 1917–1922 гг. Автор постарался осветить в данной статье уже существующие исследования на эту тему, пытаясь также обозначить исследовательские постулаты для дальнейших научных поисков, особенно важных в период столетия польских вооруженных действий в борьбе за независимость, обретения независимости и ее защиты в войнах за границы.