Kontrakty skarbowe na dobra ekonomii samborskiej z drugiej połowy XVII i XVIII wieku

The purpose of the article is to analyse the treasury contracts for Sambor crown estate from the 17thand 18thcenturies. The focus is on the conditions under which the monarchs decided to lease or give into administration to the faithful hands („ad fideles manus”) the lands of „Samborszczyzna”. The historical sources have allowed to describe the role of the contrahents in the scope of organization and functioning of crown estate, the appointment of the members in the control and management apparatus as well as in the judicial system. Their duties to the property and the people living in it, activities aimed at guaranteeing the integrity of the crown lands and its profitability, as well as the consequences resulting from non-compliance with the conditions of the contracts were presented as well. The considerations are based mainly on the manuscripts stored in the Central Archives of Historical Records in Warsaw, supported by the documents from the Scientific Library of the Ivan Franko National University in Lviv and Central National Historical Archives in Lviv.

Ekonomia samborska należała do największych pod względem powierzchni i najbardziej dochodowych spośród wszystkich koronnych i litewskich dóbr stołowych. Wydzielona została mocą konstytucji sejmowych pod koniec XVI w. jako uposażenie królów Rzeczypospolitej. Monarchowie nie zarządzali tymi dobrami bezpośrednio, lecz decydowali się na ich wydzierżawianie lub oddawanie w administrację w ramach tzw. zarządu do wiernych. Efektem tego było powstanie kontraktów skarbowych, w których określano warunki i zasady zarządzania dobrami samborskimi przez dzierżawców i administratorów. Analiza konstrukcji zachowanych umów i treści zawartych w nich zapisów pozwoliła zaprezentować zbiorowość zarządców ekonomii oraz sprawowane przez nich urzędy i pełnione stanowiska. Scharakteryzowano ich uprawnienia w zakresie organizacji i funkcjonowania dóbr, powoływania członków aparatu kontrolno-zarządzającego i sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Przedmiotem analizy uczyniono obowiązki administratorów i dzierżawców względem królewskiej majętności, ich prawa wobec zamieszkujących ją poddanych, działania, jakie podejmować mieli w celu zagwarantowania integralności ekonomii i jej dochodowości, oraz konsekwencje wynikające z nieprzestrzegania zapisów umów. Rozważania przeprowadzono na podstawie materiałów rękopiśmiennych przechowywanych w zasobach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, Biblioteki Naukowej Lwowskiego Uniwersytetu Narodowego im. Iwana Franki oraz Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we Lwowie.