Zastosowanie ziemskich izotopów kosmogenicznych 10Be i 26Al w badaniach geologicznych – zarys metody oraz stan badań w Polsce

Celem niniejszego tekstu jest przybliżenie i wstępne zaznajomienie z podstawami metody datowania opartego na izotopach kosmogenicznych, przegląd głównych kierunków badawczych realizowanych przy jej użyciu oraz omówienie aktualnego stanu badań w Polsce. Do najczęściej wykorzystywanych izotopów kosmogenicznych należą 3He, 10Be, 14C, 21Ne, 26Al oraz 36Cl, które znajdują szerokie zastosowanie w badaniach form rzeźby oraz rekonstrukcji procesów geologicznych. Dzięki temu umożliwiają systematyzację geochronologiczną dla późnego kenozoiku, co jest szczególnie ważne tam, gdzie tradycyjne metody badawcze okazują się niewystarczające. Metoda ta cechuje się szerokim potencjałem analitycznym umożliwiając m.in. datowanie wieku ekspozycji różnych form powierzchni terenu, określanie współczynników denudacji i erozji, czy też szczegółową rekonstrukcję chronologii zlodowaceń.

The aim of this paper is to present a methodological introduction into cosmogenic radionuclides dating, summarizing the main research objectives, and an overview of the state of studies in Poland. Cosmogenic nuclides 3He, 10Be, 14C, 21Ne, 26Al and 36Cl are among the most common ones, being widely applied to analyses of geomorphological features and reconstructions of geological processes. Thereby they allow geochronological systematization of the Late Cenozoic, being of primary importance if traditional research methods fail. This approach has broad analytical potential for, i.e., dating of exposure history of different morphological features, estimation of denudation and erosion rates, as well as detailed reconstruction of glacial chronology.