Zawartość rtęci w glebach oraz osadach rzecznych i strumieniowych w regionie śląsko-krakowskim

W artykule przedstawiono ocenę zawartości i zróżnicowanie przestrzenne występowania rtęci w glebach oraz osadach rzecznych i strumieniowych regionu śląsko-krakowskiego, ze szczególnym uwzględnieniem otoczenia hałd i zakładów przemysłowych. Próbki gleb pobrano z głębokości 0,0–0,3 i 0,8–1,0 m, w regularnej siatce 250 x 250 m (16 próbek/km2). Próbki osadów pobrano z brzegów rzek i strumieni. Odległość między miejscami opróbowania wynosiła ok. 250 m. Po roztworzeniu w wodzie królewskiej rtęć oznaczano metodą CV-AAS. Zawartość rtęci w powierzchniowej warstwie gleb mieściła się w przedziale od <0,05 do 66,50 mg/kg, a w glebach pobranych z głębokości 0,8–1,0 m od <0,05 do 36,15 mg/kg. W osadach rzecznych i strumieniowych zakres zawartości rtęci wynosił od <0,05 do 182,00 mg/kg. Stwierdzone anomalie mają przeważnie niewielki zasięg przestrzenny zarówno w glebach, jak i w osadach, ale ich liczba jest pokaźna. Ich skupienia występują w pobliżu czynnych lub zamkniętych zakładów przemysłowych, wokół szybów górniczych, hałd odpadów z kopalń i innych zakładów. Zawartość rtęci w powierzchniowej warstwie gleb tego regionu dość wyraźnie wiąże się ze sposobem ich aktualnego użytkowania. Wartość przeciętna zawartości rtęci (wyrażona jako mediana) nie przekracza 0,05 mg/kg w glebach lasów oraz pól uprawnych, a w glebach łąk osiąga 0,05 mg/kg . W glebach ogródków działkowych, trawników miejskich, nieużytków i terenów przemysłowych wartość mediany zawartości rtęci jest taka sama i wynosi 0,06 mg/kg. Największą zawartość rtęci (0,07 mg/kg) stwierdzono w glebach parków miejskich.

The content and sources of mercury have been evaluated in soils, as well as in river and stream sediments in the Silesian-Cracow region (southern Poland). The sampling density in topsoil (0.0–0.3 m) and subsoil (0.8–1.0 m) was 16 sites per km2, the distance between sampling sites of watercourses was about 250 m. Mercury concentration was determined by the CV-AAS method, following a hot aqua regia digestion. The mercury concentration ranges were <0.05–66.50, <0.05–36.15 and <0.05–182.00 mg/kg respectively for topsoil, subsoil and sediments. Mercury anomalies show generally small extents in both soils and watercourse sediments but the number of anomalies is considerable. The maps of spatial distribution present the areas of high mercury concentration that is attributed to active and inactive industrial plants, mining shafts, mine dumps, and other plants. Location of the anomalies indicates that a significant portion of the mercury probably comes from the deposition of anthropogenic atmospheric emissions due to industrial activities. Mercury in the topsoil clearly results from the current soil use. The average value (expressed as the median) remains below 0.05 mg/kg in the forest and arable soils, and is 0.05 mg/kg in the meadow soils. The median value of mercury content in the soils of allotments, urban lawns, barren land and industrial areas is the same and amounts to 0.06 mg/kg. The greatest median value of mercury (0.07 mg/kg) was measured in the soils of urban parks.