Jednostka, społeczeństwo, demokracja w archetypie kultury polskiej. Jest problem czy go nie ma?

U podstaw kultury europejskiej tkwi myśl Sokratesa, iż zasady życia społecznego muszą być tworzone w oparciu o „istotę rzeczy”. U progu czasów nowożytnych następuje zmiana tego paradygmatu. Jest to myśl Kartezjusza; cogito. Tu punktem wyjścia jest Ja, jednostka podejmująca działalność ekonomiczną Th. Hobbes; J. Locke). Jednak rynek to nie wszystko (J.J. Rousseau, I. Kant). W archetypie kultury polskiej jest inaczej. Istnieje potrzeba uwzględnienia “wartości”. I to jest imperatyw każdej jednostki; i jednocześnie wszystkich. Jest to, jak to ujął J. Lelewel, “taniec polski”; “tłum”. I to jest archetyp kultury polskiej. Polska jest “wieczną czułością” (Y. Haenel). Czy jest to stanowisko – w refleksji nad dziejami Polski – przekonywujące, to kwestia cały czas otwarta.

At the foundation of European culture lies Socrates’ idea that the rules of social life must be based on “the essence of things”. At the threshold of modernity, this paradigm was replaced by Descartes’ cogito, where the I is the starting point: an individual person undertaking some economic activity (Th. Hobbes, J. Locke). However, the market is not everything (J.J. Rousseau, I. Kant). According to the archetype of Polish culture, things are different. It stresses the need to take into account “values”, which is the imperative of every individual and at the same time of the community. In the words of Lelewel, this is “the Polish dance”;the “crowd”. This is the archetype of Polish culture. Poland is “perennial tenderness” (Y. Haenel). Whether this may be a convincing position in reflections upon Polish history still remains an open question.