„Dyptyk starości”: zarys refleksji nad dwoistością postrzegania i przedstawiania człowieka starego na przestrzeni wieków

W każdej epoce dostrzec można odmienny stosunek człowieka wobec przemijania, starzenia się i śmierci, wyrazem którego są zróżnicowane postawy i wyobrażenia na temat tego, co nieuniknione. Celem artykułu jest uzasadnienie tezy mówiącej o tym, że od czasów najdawniejszych dyskurs dotyczący późnej dorosłości oscyluje między swoiście rozumianym „kryzysem i renesansem starości”. Teza główna oparta jest o założenie, że rysem charakterystycznym starości jest wpisana w nią dwoistość, z powodu której od czasów prehistorycznych po współczesne wymyka się ona pełnemu poznaniu. Do zweryfikowania hipotez wykorzystane zostały wnioski z badań własnych, przeprowadzonych w ramach dysertacji doktorskiej, oraz wnioski z analizy literatury przedmiotu. W niniejszym artykule autorka przygląda się zagadnieniu dwoistości postaw wobec starzenia się i starości od czasów prehistorycznych do współczesnych. Najobszerniejszą część artykułu stanowi opis sytuacji osób starszych w czasach prehistorycznych i starożytności. Taki zabieg pozwolił bowiem, z jednej strony, uwypuklić fakt, że wiele z ówczesnych postaw i sposobów postrzegania starości, pomimo upływu lat, przetrwało do czasów współczesnych; z drugiej natomiast, zweryfikować potoczne przekonanie, że w starożytności, w przeciwieństwie do współczesności, osoba starsza cieszyła się szacunkiem i uznaniem.

In each epoch, one can distinct a different attitude of man towards transience, ageing and death, manifested in different mindsets and ideas about what is inevitable. The purpose of this article is to justify the thesis that since the earliest times, the discourse on late adulthood oscillates between a specifically understood “crisis and the renaissance of old age”. The main thesis is based on the premise that the characteristic feature of old age is the ambivalence, due to which, from prehistoric to modern times, it eludes full cognition. To verify the hypotheses, conclusions of own research carried out for the doctoral dissertation and conclusions from the analysis of the literature of the subject were used. In this article, the author looks at the duality of attitudes towards ageing and old age from prehistoric to modern times. The most comprehensive part of the article refers to the position of the elderly in prehistoric and ancient times. On the one hand, this overview has highlighted the fact that many of the old attitudes and perceptions of old age built over the years have survived to the present day, but, on the other hand, to verify the common belief that in ancient times, in contrast to modern times, the older person was respected and appreciated. The hypotheses contained in this article are not in the nature of decisive judgments, some of them require further in-depth research, but they are a kind of encouragement and an invitation to think together about the phenomenon of old age.