Prestiż zawodów w obliczu zmian społecznych: 1958–2008

W porównaniu z innymi krajami w Polsce zgromadzono obszerny materiał badawczy dotyczący prestiżu zawodów. Analiza badań prowadzonych od 1958 do 2008 roku dowodzi, że kształt hierarchii prestiżu – mimo znaczących zmian systemowych – pozostaje stabilny. Wyjątkiem jest wyraźne obniżenie prestiżu zawodów związanych ze sprawowaniem władzy politycznej. W pierwszej części artykułu formułujemy kilka możliwych wyjaśnień tego faktu, z których główne dotyczy wpływu oceny instytucji na oceny zawodów. W drugiej części podejmujemy problem przemian krystalizacji prestiżu. Z przeprowadzonych analiz wynika, że z upływem czasu zgodność między ludźmi w sposobach oceniania prestiżu zawodów systematycznie maleje. Interpretujemy to jako przejaw zmniejszenia znaczenia prestiżu w świadomości społecznej i wypierania go przez inne kryteria wartościowania ról zawodowych. Rozmywanie się norm prestiżu stanowi nieoczekiwany wynik, podważający założenia funkcjonalnej teorii stratyfikacji społecznej. Jednakże rozstrzygnięcie, jak dalece odkryte w Polsce zjawisko jest składnikiem procesów zachodzących na poziomie globalnym, wymagałoby przeprowadzenia analogicznych badań i analiz w innych krajach

In Poland, researchers collected an outstanding amount of data on occupational prestige, as compared to other countries. Analyses of data from 1958 through 2008 prove that the essential hierarchy of prestige remained relatively stable in spite of the radical social change that occurred at the end of 1980s and the beginning of 1990s. A substantial decrease in prestige of occupations involving political power constitutes a noted exception to the stability pattern. In order to fi nd an explanation of this fi nding we formulate, in the fi rst part of the article, a number of alternative hypotheses, among which the main one pertains to the impact of evaluation of institutions on the evaluation of related occupations. In the second part of the article, we investigate the issue of prestige crystallization. It turns out that the interpersonal agreement in evaluating occupational prestige systematically decreases in time. We interpret this result as an indicator of a weakening importance of occupational prestige in social consciousness, which is fended off by other criteria of grading occupational roles. Muddying the norms of prestige is a new fi nd questioning the basic assumptions of the functional theory of social stratifi cation. However, new research in other countries is needed to assess the extent to which the results obtained in Poland could be generalized to the context of processes occurring on the global level.