Sto lat ochrony zabytków w Polsce – założenia analizy

System ochrony zabytków w Polsce istnieje sto lat. Jest to okazja do podsumowania jego dorobku, oceny obecnej sytuacji w ochronie zabytków oraz sformułowania prognoz. Całościowe spojrzenie na system ochrony zabytków wskazuje, że ocena jego dorobku i perspektyw powinna być dokonana w czterech aspektach. Po pierwsze trzeba ocenić zrozumienie i wsparcie społeczeństwa dla ochrony zabytków. Po drugie trzeba ocenić system ochrony zabytków działający w strukturach współczesnego państwa. Po trzecie trzeba ocenić podstawy teoretyczne ochrony zabytków. Po czwarte trzeba ocenić wykorzystanie i gospodarcze funkcjonowanie zabytków. Z kolei w perspektywie czasowej zasadne jest wydzielenie trzech okresów: dwudziestolecia międzywojennego, okresu PRL, okresu po transformacji rozpoczętej w roku 1989. Analiza dokonań i systemu ochrony zabytków powinna być dokonana z uwzględnieniem wyszczególnionych zagadnień i okresów. Analiza ta pozwala stwierdzić, że kluczowe zasady funkcjonowania systemu ochrony zabytków w Polsce zostały określone 100 lat temu, w pierwszych regulacjach prawnych.

The system of monument protection in Poland has existed for a hundred years. It is an occasion to sum up its achievements, to evaluate the current situation in monument protection and to formulate predictions. An overall view of the monument protection system indicates that an assessment of its achievements and perspectives ought to be conducted in four areas. Firstly, social awareness and support for the monument protection concept should be assessed. Secondly, the monument protection system operating within the structures of the contemporary state should be evaluated. Thirdly, the theoretical basis for monument protection needs to be assessed. And fourthly, the use and economic functioning of monuments has to be evaluated. From chronological perspective it is reasonable to distinguish three periods: the twenty-year inter-war period, the period of the PRL (Polish People’s Republic), and the period after the transformation commenced in 1989. An analysis of achievements and the monument protection system should be conducted considering the listed issues and periods. Such an analysis allows for stating that the key functioning principles for the monument protection system in Poland were established 100 years ago, in the first legal regulations.