Nützliche Bundesgenossen für die deutsche Heeresleitung? Bogdan Graf von Hutten-Czapskis Denkschrift von 1892 über die Lage in Russisch-Polen im Kontext ihrer Entstehung

Hutten-Czapskis Denkschrift über die Zustände in Russisch-Polen nährte in den Führungszirkeln des Deutschen Kaiserreichs die Hoffnungen, die polnische Bevölkerung werde sich im Falle eines deutsch-russischen Krieges auf die deutsche Seite stellen und so den Vormarsch deutscher Truppen erheblich begünstigen. Das Anliegen des deutsch-polnischen Adeligen, einen Ausgleich zwischen Deutschen und Polen zu initiieren, lag zwar nach wie vor in weiter Ferne, doch schien ein deutsches Entgegenkommen Anfang der 1890er-Jahre durchaus möglich zu sein. Dieser „Frühling” in den deutsch-polnischen Beziehungen war indes nur von kurzer Dauer. Sichtbar wird zudem, welch großes Interesse die deutsche Heerführung um den preußischen Generalstabschef Alfred von Schlieffen den innerpolnischen Auseinandersetzungen entgegenbrachte. Hutten-Czapski schilderte die harten Depolonisierungsmaßnahmen der zarischen Verwaltung ungeschminkt und zeigte so das Konfliktpotenzial im Land östlich der Weichsel auf, das sich das Deutsche Reich zunutze machen konnte. Schlieffen zeigte sich derart beeindruckt, dass er Hutten-Czapski weitere Fragenkataloge zukommen ließ, um die Stimmung in Russisch-Polen evaluieren zu können.

Bogdan Graf von Hutten-Czapski’s memorandum regarding the conditions in the Russian partition fuelled hopes in the leadership circles of the German Empire that the Polish population would side with Germany in the event of war with Russia, and thus significantly facilitate the entry of German troops. The PolishGerman nobleman was far from initiating an agreement between the Germans and the Poles, but the possibility of German concessions seemed quite likely in the early 1890s. This „thaw” in Polish-German relations, however, was short-lived. It is also visible how much the German command, centered around the Prussian Chief of the General Staff, Alfred von Schlieffen, was interested in intra-Polish disputes. Hutten-Czapski bluntly described the harsh depolonization measures of the tsarist administration and thus showed the potential for conflict east of the Vistula, which the German Reich could have exploited. Schlieffen was so impressed that he sent Hutten-Czapski further questionnaires to assess the mood in the Russian partition.

Memorandum Bogdana Grafa von Hutten-Czapskiego w sprawie sytuacji w zaborze rosyjskim podsyciło w kręgach decyzyjnych Cesarstwa Niemieckiego nadzieje na to, że ludność polska stanie po stronie niemieckiej w przypadku wojny z Rosją, a tym samym znacznie ułatwi wkroczenie wojsk niemieckich. Polsko- -niemiecki szlachcic był daleki od propozycji zainicjowania porozumienia między Niemcami a Polakami, ale możliwość niemieckich ustępstw wydawała się całkiem prawdopodobna na początku lat dziewięćdziesiątych XIX w. Ta „odwilż” w stosunkach polsko-niemieckich była jednak krótkotrwała. Widać również, jak bardzo niemieckie dowództwo, skupione wokół pruskiego szefa sztabu generalnego Alfreda von Schlieffena, interesowało się wewnątrzpolskimi sporami. Hutten-Czapski bez ogródek opisał surowe środki depolonizacyjne carskiej administracji i tym samym pokazał potencjał konfliktu w kraju na wschód od Wisły, który Rzesza Niemiecka mogła wykorzystać. Schlieffen był pod takim wrażeniem, że wysłał Hutten-Czapskiemu kolejne kwestionariusze w celu oceny nastrojów w zaborze rosyjskim.