Berghof na operowej scenie. Strategie adaptacyjne w „Czarodziejskiej Górze” Pawła Mykietyna do libretta Małgorzaty Sikorskiej-Miszczuk

Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, w jaki sposób powieść Thomasa Mann pt. Czarodziejska góra została zaadaptowana na dzieło operowe Pawła Mykietyna z librettem Małgorzaty Sikorskiej-Miszczuk. Ze względu na prymarną funkcję libretta, jaką jest przekazywanie treści, temu elementowi poświęcono najwięcej uwagi, w artykule wskazane zostały jednak również elementy dźwiękowe opery, które w znaczący sposób dopełniają treść słowną. Tekst napisany jest metaforycznym językiem, opiera się na krótkich scenach, w których widoczna jest duża kondensacja treści i fragmentaryczność zauważalna w aluzjach do powieści przefiltrowanych przez wizję autorki. Znamienną cechą tworzywa libretta są pytania, na których opierają się partie dialogowe bohaterów. W libretcie uderza redukcja powieści Manna – mamy do czynienia z tekstem, dla którego powieść była tylko źródłem inspiracji. Autorom koncepcji libretta (Małgorzata Sikorska-Miszczuk i Andrzej Chyra) przyświecała idea, by dopowiedzieć pewne wątki przez Manna nierozwinięte, stworzyć powieściowy apokryf, wydobywający z pierwowzoru to, co niejasne – bez konieczności ścisłego ilustrowania przebiegu narracji. Stawiając na pierwszym planie problemy egzystencjalne, punktem ciężkości i osnową libretta uczyniono uczucia i stany emocjonalne bohaterów, a zupełnie odsunięto wątki polityczne i społeczne obecne u Manna. Między powieścią Manna a librettem dokonano według typologii przekładu intermedialnego Eugenia Spedicato obok redukcji operacji kondensacji, dyfuzji i amplifikacji. Mimo ogromnej redukcji tysiącstronicowej powieści do poetyckiego tekstu liczącego około trzydziestu stron w libretcie Czarodziejskiej góry mamy do czynienia także z operacją zrównania na kilku poziomach: przeniesienia do opery głównych bohaterów powieści, zachowania osi fabuły oraz relacji między bohaterami. Operową amplifikację stanowi między innymi postać Amerykanki, figura-symbol śmierci pod postacią anakondy, rozwinięcie scen miłosnych, odwołania do współczesnych kodów popkulturowych. Nowoczesne podejście kompozytora do dzieła operowego pozwoliło uzyskać większą ilustracyjność – nie tylko poprzez muzykę, ale i dźwięki konkretne w znacznym stopniu dopełnić tekst libretta, obie te warstwy stanowią istotne nośniki treści.

This article explores how Thomas Mann’s novel The Magic Mountain was adapted for Paweł Mykietyn’s opera to a libretto by Małgorzata Sikorska-Miszczuk. Since a libretto’s primary function is to convey content, most attention has been devoted to that aspect of the opera, but the musical elements which complement the verbal content in a significant manner are also pointed out. Written in metaphorical language, the opera’s text is based on short, condensed scenes of a fragmentary nature, which is evident in allusions to the novel filtered through the librettist’s vision. One characteristic element of this libretto consists of questions that form the basis for the dialogues between the protagonists. The text represents a striking reduction of Mann’s novel, which served merely as a source of inspiration. The authors of the concept behind the libretto (Małgorzata Sikorska-Miszczuk and Andrzej Chyra) were motivated by a desire to expand some of the themes not developed in Mann’s original, and thus to create an apocryphal version of the novel, bringing out elements which remained unclear, but without the need to strictly represent the course of the narrative. By bringing existential problems to the fore, the librettists shifted the focus and centre of gravity to the protagonists’ feelings and emotional states, while the political and social strands present in Mann’s novel were passed over entirely. According to Eugenio Spedicato’s typology of intermedial translation, the librettists applied, apart from a reduction of the novel, such techniques as condensation, diffusion and amplification. Despite the radical reduction of the one-thousand-page novel to a poetical text of about thirty pages, the libretto also preserves some degree of ‘sameness’ by transplanting the novel’s main characters to the opera, and retaining the main axis of the plot and the relations between its protagonists. Elements of operatic amplification include the character of the American woman, the symbolic figure of death in the form of an anaconda, the expanded love scenes, and references to the codes of contemporary pop culture. The composer’s modern approach to writing an opera made the work more illustrative, not only on the musical level; concrete sounds also largely supplement the text of the libretto. Those two layers are essential bearers of content.