Podróże krajoznawcze polskich malarzy, grafików i fotografów w XIX wieku. Wybrane przykłady

Podróże w celach poznawczych, zarówno literackie, jak i artystyczne, znane są od starożytności. Stanowią zawsze cenne źródło w badaniach historycznych oraz społecznych. Oprócz walorów poznawczych są także ważnym źródłem ikonograficznym i dokumentalnym. Wraz z rozwojem naukowego krajoznawstwa oraz badań zabytkoznawczych od końca XVIII wieku podjęto szeroko zakrojone działania w celu dokumentowania zabytków. Ważną rolę w tym procesie odegrali malarze i graficy, a w późniejszym okresie fotografowie, którzy programowo uwieczniali zabytki oraz historyczne krajobrazy. Niniejszy artykuł poświęcony jest artystom, którzy wykonywali akwarele i rysunki utrwalające najciekawsze – jak wówczas określano – „zabytki starożytności”, ze szczególnym uwzględnieniem dzisiejszej Lubelszczyzny. Omówiono prace: Zygmunta Vogla, Jana Nepomucena Głowackiego, Antoniego Langego, Marcina Zaleskiego, Adama Lerue, Napoleona Ordy oraz fotografów – Karola Beyera i Jana Bułhaka. Zwrócono także uwagę na rolę rysowników-amatorów, m.in. Macieja Bogusza Stęczyńskiego. Przedstawione przykłady wskazują na ogromną wartość podejmowanych prac, a także na potrzebę ciągłego dokumentowania zabytków i krajobrazu kulturowego, który na naszych oczach ulega gwałtownym przeobrażeniom.

Educational travel, both for literary and artistic purposes, has been known since antiquity. It is a valuable source in historical and social research. Apart from its informative value, it is also an important iconographic and documentary source. Along with the development of scientific sightseeing and historical research, extensive programs for documenting monuments were launched at the end of the 18th century. A significant role in this process was played by painters and graphic artists, and later by photographers, who systematically documented monuments and historical landscapes. This article is devoted to the artists who made watercolours and drawings documenting the most interesting – as they were then called – “monuments of antiquity”, with particular emphasis on today’s Lublin region. The author discusses the works of Zygmunt Vogel, Jan Nepomucen Głowacki, Antoni Lange, Marcin Zaleski, Adam Lerue, Napoleon Orda, and photographers Karol Beyer and Jan Bułhak. He also draws attention to the role of amateur draftsmen, such as Maciej Bogusz Stęczyński, in documenting monuments,. The examples presented in the article indicate the great value of the documentation work undertaken, as well as the need for continuous documentation of monuments and the cultural landscape, which is undergoing rapid transformation before our eyes.