Wymiar percepcyjny w fenomenologii doświadczalnej i w nauce

Autor podkreśla znaczący wkład, jaki fenomenologia eksperymentalna może wnieść do metodologii badań naukowych. Pod pojęciem tym należy rozumieć fenomenologiczne podejście, które wyłoniło się w ostatnim okresie z rozważań nad niektórymi epistemologicznymi implikacjami badań z zakresu percepcji inspirowanych teorią Gestalt. Chodzi tu w szczególności o badania przeprowadzone przez członków zespołu, który działał na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu w Trieście w drugiej połowie ubiegłego stulecia pod kierownictwem triesteńskiego specjalisty z dziedziny percepcji, Gaetano Kanizsy. Wspomniane implikacje dotyczą możliwości uwidocznienia przestrzenno-czasowych warunków, które ukazują rzeczywistość poza zjawiskami i które w ujęciu klasycznej fenomenologii Husserlowskiej uznaje się za poznawalne jedynie w sposób idealny. Autor kwestionuje idealistyczną hipotekę ciążącą na klasycznej fenomenologii i podkreśla doniosłość niektórych argumentów, które zdają się przemawiać za wspomnianą możliwością nowego realizmu. Przywołane zostają odkrywcze wizualizacje opracowane z wykorzystaniem Gedankenexperimenten (eksperymentów idealnych) stosowanych przez Ernsta Macha w jego historyczno-krytycznych badaniach ewolucji nowożytnej mechaniki. Przede wszystkim jednak autor przedstawia zasadnicze cechy wizualizacji absolutnej realności przestrzeni postrzegalnej w zjawisku tzw. nieprzystających odpowiedników, zamieszczonej w ostatnim przedkrytycznym eseju Kanta. Rysuje się w ten sposób teoretyczna i historyczna perspektywa, w której istotniejszą rolę może odgrywać – obok wizji idealnych esencji – sama wizja rzeczywistości.

The author presents a possible important contribution of experimental phenomenology to the methodology of scientific research. Experimental phenomenology is a phenomenological approach developed recently from some epistemological implications of the inspired by the Gestalt theory investigations concerning perception. The paper is especially concentrated on investigations performed by the group which was being active at the Trieste University in the second half of the 20th century; the group was leading by Gaetano Kanizsa, a perception specialist. The here conditions, which reveal reality beyond phenomena and which in the classical Husserl phenomenology approach are recognized to be knowable only ideally. The author contests the idealistic mortgage of the classical phenomenology, and emphasizes the essentiality of some arguments which seems to legitimize the mentioned possibility of a new realism. The author quotes creative visualizations applying relevant Gedankenexperimenten, elaborated by Ernst Mach in his historical-critical researches of the evolution of modern mechanics. However, the author first of all presents the essential features of the visualization of the absolute reality of the space perceived in the phenomenon of incongruent correspondents, stated in last precritical Kant’s essay. Thus the theoretical-historical perspective is outlined in which a more essential role can be played by—together with the vision of ideal essences — the very vision of reality.