Франкова концепція походження паремій: міжжанровий перехід

W artykule została przeanalizowana geneza przysłów i porzekadeł – jedno z naj- mniej zbadanych zagadnień paremiologii. Podkreślono, że przedstawiony problem rzadko pojawia się w polu naukowych zainteresowań folklorystów ukraińskich i zagranicznych. Jednak największy wkład w rozwiązanie tajemnicy pochodzenia paremii miał Iwan Franko, który w podstawowym trzy- tomowym korpusie Galicyjsko-ruskie przypowieści ludowe (ukr. Галицько-руські народні приповідки) najpełniej przedstawił sposoby uzupełniania funduszu przysłów. Według koncepcji badacza jednym z najbardziej wydajnych sposobów jest tzw. przejście międzygatunkowe, kiedy obszerniejsze gatunki zostają zredukowane do lakonicznej formuły słownej przypowieści (ukr. приповідки). Praca ujawnia, że Iwan Franko udowodnił ścisłe połączenie przysłów i porzekadeł z dowcipem, baśnią i opowiada- niem ludowym. Na podstawie konkretnych przykładów odzwierciedla się trudną pracę analityczną, jaką wykonał autor zbioru aforyzmów ludowych, starając się prześledzić pochodzenie każdego egzem- plarza. Dzięki systematycznej pracy Iwana Franki w zakresie genezy paremii udało się uwypuklić ten aspekt badań folklorystycznych na nowym poziomie i potwierdzać ścisłe korelacje międzygatunkowe, poprzez które ujawnia się niewidzialna substancja mądrości ludowej.

The article analyses the genesis of proverbs and sayings – one of the least researched issues in paremiology. It emphasizes that the specified problem only sometimes fell into the field of scientific interests of Ukrainian and foreign folklorists. However, the greatest contribution to solving the mystery of the origin of paremia was made by Ivan Franko, who, in the fundamental three-volume corpus Galician-Russian Folk proverbs, most fully presented the ways of replenishing the proverb fund. According to the researcher’s concept, one of the most productive ways is so-called “inter-genre transi- tion”, when larger genres are reduced to the concise verbal formula of the proverb. This work reveals that Ivan Franko proved a close connection between proverbs and sayings and anecdotes, fairy tales, and folk tales. The specific examples show the complex analytical work carried out by the compiler of the collection of folk aphorisms as they tried to trace the origin of each individual sample. Thanks to the systematic work of Ivan Franko in the field of the genesis of paremias, it was possible to bring this aspect of folkloristic studies to a new level and testify to the close inter-genre relationships through which the invisible substance of folk wisdom is revealed.