A crisis of public criticism. The actualization of center-periphery semantics in the European Union

The paper approaches the current condition of the European Union as a crisis of public criticism from a theoretical perspective. This crisis consists of the clash between current peripheralist criticisms coming from national governments, opposition parties and quasi-social movements and often combining with exclusivist demands, and the EU’s insistence on a continuation of its rationalist and modernist political project. The nature of this European project can be more closely analyzed if viewed as a political correlate to Jürgen Habermas’ model of rational public political deliberation. This analysis is then confronted with an alternative view on public criticism as found in postcolonial theory. In particular, this discussion engages Gayatri Spivak’s critique of peripheralist representations that deem themselves critical. On the basis of the theoretical juxtaposition between Habermas and Spivak, this paper distills a regulative idea for public political criticism that differs from Habermas’ conception of communicative rationality – namely, the regulative idea of self-criticism. Self-criticism is conceptualized as a way to account for potentially problematic aspects that may accompany peripheralist criticisms, to understanding them as an expression of the metropolitan political public dynamic, and thus to assume responsibility for them. For the current crisis constellation, this would mean rephrasing peripheralist criticisms as part and parcel of a genuinely European public political dynamic, thus overcoming the chasm created by the reciprocal consolidation of peripheralist and centralist positions.

W artykule podjęto teoretyczną refleksję nad stanem Unii Europejskiej w kategoriach kryzysu publicznej krytyki. Kryzys ten polega dzisiaj na zderzeniu krytycznych i połączonych często z żądaniami eksluzywizmu opinii, pochodzących od rządów narodowych, partii opozycyjnych i ruchów quasi-społecznych z naciskami na kontynuowanie Unii Europejskiej jako racjonalistycznego i modernistycznego projektu politycznego. Charakter projektu europejskiego można rozpoznać bliżej, gdy potraktuje się go jako polityczny korelat sformułowanego przez Jürgena Habermasa modelu racjonalnej i publicznej deliberacji politycznej. Analiza ta jest skonfrontowana z alternatywnym spojrzeniem na krytykę publiczną, jakie znaleźć można w teorii postkolonialnej. W szczególności chodzi tu o dokonaną przez Gayatri Spivak krytykę reprezentacji peryferyjnych, które same siebie uważają za krytyczne. Z teoretycznego zestawienia stanowisk Habermasa and Spivak autor wyprowadza ideę publicznej krytyki politycznej, która różni się od Habermasowskiej koncepcji racjonalności komunikacyjnej, a mianowicie regulatywną ideę samokrytycyzmu. Samokrytycyzm jest tu pojmowany jako sposób, dzięki któremu możliwe byłoby: unikanie potencjalnie problematycznych aspektów, które mogą towarzyszyć krytyce peryferyjnej; zrozumienie ich jako wyrazu metropolitalnej dynamiki polityczno-publicznej; i – w związku z tym – przyjęcie za nie odpowiedzialności. W odniesieniu do aktualnej, kryzysowej konstelacji oznaczałoby to przeformułowanie peryferyjnych głosów krytycznych jako nieodłącznej części prawdziwie europejskiej, publicznej dynamiki politycznej, i tym samym, przezwyciężenie głębokiego podziału, jaki powstaje w rezultacie obustronnej konsolidacji stanowisk głoszonych przez peryferie i centrum.