Umiarkowanie i jego modele

Temperance is one of the four cardinal virtues which were first formulated by Plato. Today the notion of temperance has a central position in many ethical systems, especially in ecophilosophy (environmental philosophy). Temperance, involwing balance and moderation, may give resolution to many contemporary human problems. The attempt of analysis of this concept with simple formal means can make clear some hidden assumptions and the structure of the concept of temperance. The analised concept includes both – a decision (a choice) and an action/behaviour as an effect of the decision. First model is based on Aristotle’s theory of golden mean presented in his Nicomachean Ethics. The attempt of reconstruction Aristotle’s idea using mathematical notion of weighted mean shows that the concept of temperance is strongly restricted to the cultural background. Therefore in extremal cases the universal concept of temperance may not exist.Second model given by Epicurus is based on the notion of consequence. It concerns pleasure and pain only, but temperance is just recommended in using pleasures. The set of temperant decisions is built recurently. A – the set of pleasure – is modified step by step by consequence CR(A) where R – set of rules – includes modus ponens, law of identity and some simple laws of everyday provenience. U is the set of temperant choices in Epicurean sense iff  ∀p ∈ P, ~(p ∈ CR (U)) where P – set of pain.

Umiarkowanie jest jedną z czterech cnót kardynalnych, pierwotnie podanych przez Platona. Obecnie pojęcie umiarkowania zajmuje kluczową pozycję w wielu systemach etycznych, w tym w ekofilozofii. Umiarkowanie zakłada zachowanie właściwej równowagi, potrzebnej przy dokonywaniu wyborów życiowych. Próba analizy tego pojęcia przy pomocy prostych środków formalnych pozwala ujawnić ukryte założenia, a także jego strukturę. W pojęciu umiarkowania mieści się zarówno decyzja (wybór), jak i działanie bądź zachowanie jako efekt podjętej decyzji. Pierwszy model oparty jest na koncepcji Arystotelesa i jego „złotego środka” zawartej w Etyce nikomachejskiej. Próba rekonstrukcji koncepcji Arystotelesa pokazuje, że pojęcie umiarkowania w tym ujęciu jest silnie zrelatywizowane do kręgu kulturowego i, co wydaje się zaskakujące, w skrajnych przypadkach jego określenie może okazać się niemożliwe.Drugi model, podany przez Epikura, jest oparty na pojęciu konsekwencji logicznej. Wprawdzie dotyczy jedynie przyjemności i przykrości, ale umiarkowanie najczęściej zalecane jest właśnie w odniesieniu do rzeczy przyjemnych. Zbiór decyzji umiarkowanych jest budowany rekurencyjnie. A – zbiór przyjemności – jest modyfikowany krok po kroku poprzez konsekwencje CR(A), gdzie R jest zbiorem reguł zawierającym prócz reguły modus ponens oraz reguły tożsamości proste, najczęściej nieformalne, reguły działania/wyboru pochodzące z codziennego doświadczenia. Zbiór U jest zbiorem wyborów umiarkowanych w sensie Epikura wtedy i tylko wtedy, gdy dla dowolnego p należącego do zbioru przykrości, p nie należy do zbioru konsekwencji ∀p ∈ P, ~(p ∈ CR(U)).