Żądza przejrzystości. Dwuznaczny urok Komeńskiego

Tekst jest próbą konfrontacji z dziełem Jana Amosa Komeńskiego. Co w jego dorobku może nam się przydać w zmaganiu z pułapkami nowoczesno-ści, a co okazać się może balastem? Czeski uczony zapisał się w pamięci jako śmiały myśliciel wyprzedzający swój czas nowatorskimi ideami (dynamiczna natu-ra, edukacja całożyciowa, pokój i współpraca międzynarodowa, powszechna szko-ła, kształcenie kobiet, poglądowość w dydaktyce etc.). A jednak jest przedstawicie-lem myśli przedkrytycznej, co rodzi dystans między nim a współczesną wrażliwo-ścią. Dla Komeńskiego poznanie czyni świat całkowicie czytelnym, współczesność ma już w tej kwestii świadomość komplikacji, fragmentaryczności, zapośrednicze-nia kulturowego. „Żądza przejrzystości” to ukryty napęd myśli Komeńskiego, a to symboliczna zapowiedź i sukcesów, i porażek nowoczesności. Uczony jest prekur-sorem nie tylko wartościowych składników edukacji, ale także pułapek jej meto-dycznej i utopijnej orientacji. Zbyt wiele się wydarzyło od śmierci Komeńskiego, abyśmy mogli bez krytycznych pytań, bez zastrzeżeń, a czasem negacji, powoły-wać się na jego dzieło.

The text is an investigation of John Amos Comenius. What part of his legacy could be useful in our struggles with modern traps, and what would be a burden? The Czech researcher has left an image of a daring thinker, ahead of his time with his novel ideas (dynamic nature, lifelong learning, peace and interna-tional cooperation, school open to everyone, education of women, clarity in didac-tics etc.). However he is also a representative of the precritical school of thought, which sets him apart from today's sensibilities. For Comenius knowing the un-iverse renders it completely clear, while modern thought is conscious of complica-tions, fragmentation, culture's intermediary nature. The „desire of transparency” is the hidden power behind Comenius' ideas and an omen of the successes and fail-ures of modernity. The researcher is not only the precursor of valuable elements of education, but also of the traps of its methodical and utopian orientation. Too much has happened since Comenius' death for us to call on his work without any critical questions, reservations and sometimes negation.