Władysława Studnickiego ocena działań politycznych Romana Dmowskiego na podstawie książki „Polityka polska i odbudowanie państwa”

Władysław Studnicki’s views on the opportunity to restitute sovereignty through war between the occupying states were similar to those of Roman Dmowski. Although principal assumptions of Dmowski and Studnicki were similar, conclusions they have drawn from them were quite the opposite. While Dmowski intended to ally with Russia in oncoming war, Studnicki was counting on the Central Powers (Austria-Hungary and Germany). From today’s perspective, the dispute between Dmowski and Studnicki is a minor episode in the history of Polish political thought. It would seem, that the words of Konrad Studnicki-Gizbert from 2002, as presented in the foreword to Volume 2 of Selected works of Władysław Studnicki, become even more relevant today: „From the perspective of the 21st century, it seems that Dmowski’s concept was less realistic: creation of an independent Polish state could have been in the interest of Germany, as a measure of safety against Russia, while for Russia, giving up the Central Poland („the Kingdom of Poland”) meant moving further away from the West. There is an analogy in this respect between the situation of Poland and current situation of Ukraine: Poland may accept the loss of Lviv, but for Russia, breaking ties with Ukraine would be a serious blow; therefore, not Poland but Russia constitutes a threat to independence of Ukraine”.

Poglądy Władysława Studnickiego na temat szans odzyskania niepodległości dzięki wojnie między państwami zaborczymi były analogiczne do poglądów Romana Dmowskiego. Chociaż podstawowe założenia Dmowskiego i Studnickiego były podobne, to jednak wnioski z nich płynące były przeciwne. O ile Dmowski zamierzał w zbliżającej się wojnie postawić na Rosję, to Studnicki na państwa centralne (Austro-Węgry i Niemcy). Z perspektywy dnia dzisiejszego spór Dmowski-Studnicki jest mało znaczącym epizodem w historii polskiej myśli politycznej. Wydaje się, że słowa Konrada Studnickiego-Gizberta z 2002 r., zamieszczone we wstępie do tomu drugiego Pism Wybranych Władysława Studnickiego zyskują właśnie dzisiaj na aktualności: „Z perspektywy XXI wieku wydaje się, że koncepcja Dmowskiego była mniej realistyczna: w interesie Niemiec mogło być stworzenie niepodległego państwa polskiego jako zabezpieczenia przeciw Rosji, natomiast dla Rosji oddanie środkowej Polski („Królestwa Polskiego”) było oddaleniem się od Zachodu. Istnieje pod tym względem analogia między sytuacją Polski i obecną sytuacją Ukrainy: Polska może pogodzić się z utratą Lwowa, ale dla Rosji zerwanie związku z Ukrainą jest poważnym ciosem; zatem nie Polska, ale Rosja stanowi zagrożenie niepodległości Ukrainy”.