Terra incognita? Sport antyczny w historiografii polskiej (początki)

Współczesna polska historiografia sportu wyraźnie koncentruje swoją uwagę na dziejach rodzimego sportu począwszy od końca XIX w. Wydaje się to zupełnie naturalne, ale warto pamiętać, że w polskim piśmiennictwie epoki wczesnonowożytnej już w XVI w. pojawiały się uwagi na temat sportu antycznego. Zjawisko to nie przybrało nigdy skali tak wielkiej, jak w przypadku dzieł zachodnioeuropejskich antykwarystów. Te ostatnie budziły jednak zainteresowanie rodzimych badaczy antiquitates. Wyobrażenia na temat sportu antycznego w Polsce kształtowały się jednak nie tylko pod wpływem europejskiego antykwaryzmu. Siła latinitas i romanitas polskiej kultury XVI– XVIII w. i obyczajowości powodowały relatywnie spore zainteresowanie „sportem rzymskim” (np. venationes i walkami gladiatorów). W dziełach wielu polskich autorów tej epoki nie widać ich jednoznacznego potępienia choćby dlatego, że wzmianki na ich temat pojawiały się głównie w kontekście ich roli politycznej (naśladowania rzymskich obyczajów także). O sporcie greckim wiedziano wówczas niewiele i czerpano z niego co najwyżej wzorce godne naśladowania jedynie w sferze obywatelskiego wychowania. Nie zmienił tego w sposób znaczący europejski neohellenizm i pierwsze wyjazdy Polaków do niepodległej już Grecji od około połowy XIX w. Specyficzny dualizm w postrzeganiu i rozumieniu sportu antycznego pojawił się jednak przed narodzinami neoolimpizmu. Katalizatorem tego procesu było powstanie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, które w warstwie ideologicznej i praktycznej sięgać poczęło jedynie do tradycji kultury fizycznej starożytnych Greków.

Contemporary Polish sport historiography clearly focuses its attention on the history of domestic, national sport (since the end of the 19th century). This seems quite natural, but it is worth remembering that in the native literature of the early modern epoch, as early as the 16th century, attention was paid mainly to the ancient sport. This phenomenon has never taken on a scale as great as in the case of works of Western European antiquarians. The treaties of the latter aroused the interest of native researchers of antiquitates, however the notion of antique sport in Poland was shaped not only by the influence of European antiquarianism. The strength of latinitas and romanitas of Polish culture and customs of the 16th to 18th centuries caused relatively considerable interest in "Roman sport" (eg venationes and gladiatorial fights). There is no clear condemnation of the Roman Games in the writings of many Polish authors of this period perhaps because the references to them appeared mainly in the context of the political role of the roman games (and in the climate of the imitation of Roman customs and traditions). The Greek sport was little known at the time and its elements was used a model that could only be imitated in the sphere of education. This situation has not significantly changed by the influence of European neohellenism and the first trips of Poles to independent Greece since around the middle of the 19th century. Specific dualism in the perception and understanding of ancient sport appeared, however, before the birth of the modern olimpic movement. The initiator of this process was the creation of the Falcon Gymnastics Society, which in the ideological and practical layers referred only to the tradition of physical culture of the ancient Greeks.