Kontrowersje teoretyczne wokół koncepcji pułapki średniego poziomu rozwoju

This review article attempts to assess to what extent the middle income trap (MIT) concept sheds a genuinely new light on complex determinants of economic growth and to what extent it merely offers a new, more attractive form of presenting fairly well-known ways of analyzing processes of growth and development. The discussion of different interpretations of the concept’s essence as well as its links with important strands of research into economic growth and development leads to three main conclusions: a) despite its intriguing name, the MIT concept can hardly be regarded as a separate subject of analysis that significantly extends beyond a traditional framework of research on growth. In particular, the present world crisis has significantly increased the concept’s universal character, reducing its applicability to specific dilemmas faced by middle-income countries; b) by strongly emphasizing a necessary shift from a growth model based on low labor costs to a model based on a process of generating domestic innovations, the MIT concept attaches less importance to other groups of factors (quality of institutions, optimal role of the state and of the economy’s openness, degree of the politicization of the economy, macroeconomic and macrofinancial stability) the interaction of which determines the rate at which enterprises build their competitive advantages; c) perception of risk that a country will enter the MIT situation is strongly linked to changes in the income position of various social groups. A growing polarization of incomes means that some social groups are subject to protracted stagnation in their real wages, which may lead them to confuse their own individual income traps with a trap concerning the whole economy.

Celem artykułu, który ma charakter przeglądowy, jest próba pokazania, czy i w jakim stopniu koncepcja pułapki średniego poziomu rozwoju rzuca rzeczywiście nowe światło na skomplikowane uwarunkowania wzrostu gospodarczego, a w jakim jest jedynie sposobem przedstawienia pod nową, bardziej atrakcyjną nazwą problemu, który jest przedmiotem analiz podejmowanych przez inne, prowadzone równolegle nurty badań. Omówione w artykule kontrowersje dotyczące zarówno samej istoty koncepcji pułapki średniego poziomu rozwoju, jak i jej związków z niektórymi ważnymi kierunkami badań nad wzrostem gospodarczym pozwoliły na sformułowanie trzech głównych wniosków: a) Mimo intrygującej nazwy, hipotezę „pułapki” trudno uznać za odrębny przedmiot badań, który wykracza poza tradycyjny obszar zainteresowań teorii wzrostu i rozwoju gospodarczego. Obecny kryzys światowy spowodował, że pojęcie “pułapki” nabrało bardziej uniwersalnego charakteru. Utraciło ono swoją wyrazistość i tym samym zmniejszyła się jego przydatność w analizowaniu dylematów specyficznych dla krajów na średnim poziomie rozwoju; b) Poprzez silne akcentowanie konieczności przejścia od modelu wzrostu opartego na niskich kosztach pracy do modelu opartego na generowaniu krajowych innowacji, hipoteza „pułapki” osłabia siłą rzeczy zainteresowanie innymi grupami czynników (jakością instytucji, optymalnym zakresem roli państwa i otwartości gospodarki, stopniem upolitycznienia procesów ekonomicznych, stabilnością makroekonomiczną i finansową), od interakcji których zależy stopniowe budowanie przez przedsiębiorstwa przewag konkurencyjnych; c) Postrzeganie ryzyka znalezienia się kraju w pułapce średniego poziomu rozwoju pozostaje w ścisłym związku ze zmianami zachodzącymi w sytuacji dochodowej poszczególnych grup społecznych. Rosnąca polaryzacja dochodów oznacza, że pewne grupy społeczne odnotowują dosyć długotrwałą stagnację płac realnych, co może skłaniać je do utożsamiania własnej “pułapki” dochodowej z “pułapką” odnoszącą się do całej gospodarki.