Jeszcze o związku przeciwobowiązkowości jako kryterium obiektywnego przypisania. Czy należy odrzucić założenia nauki o zwiększeniu ryzyka?

Background: This research centres on one of the underlying criteria of the objective attribution of effect, referred to in the German criminal law science as the causal link in norm violation (sometimes also called the illegality link or the risk link). Despite the fact that the theory of the objective attribution of effect is still considered to be “novel” in Polish jurisprudence and judicature, it is gaining ever greater recognition with regard to the decisions of courts, especially those of the Supreme Court. This means the rejection of the old concepts according to which establishing a causal link between conduct and effect was sufficient to attribute blame to the alleged perpetrator. Currently, it is assumed that in order to establish perpetration it is also necessary to apply normative criteria (apart from the ontological link). The basic formula for objective attribution of effect refers the arbiter who is examining whether an act meets the statutory features of a prohibited act to two types of criteria which are related to the assessment of the faultiness of conduct (norm violation), as well as to its link with the effect. The way in which this link is established is considered debatable in the legal doctrine. The assumptions of the increased risk theory best correspond to political-criminal requirements. However in the literature on the subject, various objections are raised against this theory, which are connected with both the theory of law as well as the dogma of law. Research purpose: The analysis carried out by the Author aims at verifying whether the objections raised against the increased risk theory (Risikoerhöhungslehre) are sufficiently serious, and justified to such an extent, as to necessitate the rejection of the assumptions of the theory. In particular, whether it is necessary to lend support, in this scientific dispute, to the competing theory of avoidability (Vermeidbarkeitstheorie) which prevails in the jurisprudence and the decisions of courts, even though its consequences in political-criminal and social intuition terms seem hard to accept. Methods: The research relies on the analysis of the literature on the subject in both Polish and German, with particular emphasis put on the most recent German textbooks. The survey of German textbooks, in which the issues being the subject of research are discussed far more thoroughly than in Polish course books of a similar character, enables the Author to present diverse views on the analysed problems set forth therein in an essential and clear manner. Conclusions: The analysis carried out by the Author indicates that the most serious objections raised by the opponents of the increased risk theory are not convincingly and sufficiently justified. This particularly concerns the argument regarding the violation of the in dubio pro reo principle, as well as the objection with regard to converting the offences constituted by violation of legal interests (Verletzungsdelikte) into offences consisting in concrete endangerment of legal interests (konkrete Gefährdungsdelikte). Nevertheless, the increased risk theory obviously requires further study and a more detailed specification of the criteria formulated by its supporters.

Przedmiot badań: Przedmiotem badań jest jedno z fundamentalnych kryteriów obiektywnego przypisania skutku nazywane w niemieckojęzycznej nauce prawa karnego związkiem przeciw-obowiązkowości (niekiedy: związkiem bezprawności lub związkiem ryzyka). Nauka o obiektywnym przypisaniu skutku – pomimo, iż w polskim piśmiennictwie i judykaturze uważana jest wciąż za teorię „nową” – znajduje coraz większe uznanie w orzecznictwie, zwłaszcza Sądu Najwyższego. Oznacza to odrzucenie dawnych koncepcji, według których do przypisania skutku przestępnego domniemanemu sprawcy wystarczyło ustalenie związku przyczynowego łączącego zachowanie ze skutkiem. Obecnie przyjmuje się, że dla ustalenia sprawstwa skutku niezbędne jest również (oprócz powiązania ontologicznego) zastosowanie kryteriów normatywnych. Podstawowa formuła obiektywnego przypisania skutku odsyła arbitra badającego wypełnienie znamion czynu zabronionego do dwóch grup kryteriów, które dotyczą zarówno oceny wadliwości (przeciw-obowiązkowości) zachowania się, jak i jej związku ze skutkiem. Sposób ustalania tego związku jest w doktrynie sporny. Wymaganiom politycznokryminalnym najlepiej odpowiadają założenia nauki o zwiększeniu ryzyka. Przeciwko tej teorii podnosi się jednak w piśmiennictwie różne, teoretycznoprawne i dogmatycznoprawne zarzuty. Cel badań: Przeprowadzona analiza ma na celu zbadanie, czy zarzuty podnoszone wobec nauki o zwiększeniu ryzyka (Risikoerhöhungslehre) są w tym stopniu poważne i uzasadnione, aby należało odrzucić założenia tej teorii. Zwłaszcza, czy w sporze naukowym należy opowiedzieć się za dominującą w piśmiennictwie i orzecznictwie konkurencyjną teorią uniknioności (Vermeidbarkeitstheorie), której konsekwencje z punktu widzenia kryminalnopolitycznego i intuicji społecznej wydają się trudne do zaakceptowania. Metoda badawcza: Badania oparte są na analizie piśmiennictwa polskiego i niemieckojęzycznego, ze szczególnym uwzględnieniem najnowszych podręczników niemieckojęzycznych. Przegląd podręczników niemieckojęzycznych, w których badanym zagadnieniom poświęca się znacznie więcej uwagi niż w opracowaniach polskich o podobnym charakterze, pozwala na przedstawienie zróżnicowanych poglądów dotyczących analizowanej problematyki – wyrażanych tam w sposób esencjonalny i w pełni klarowny. Wnioski: Przeprowadzona analiza wskazuje, iż najcięższe zarzuty podnoszone przez przeciwników nauki o zwiększeniu ryzyka nie są przekonująco ani dostatecznie uzasadnione. Dotyczy to zwłaszcza argumentu o naruszeniu zasady in dubio pro reo oraz zarzutu przekształcania typów przestępstw naruszających dobra (Verletzungsdelikte) w przestępstwa z narażenia (konkrete Gefährdungsdelikte). Nauka o zwiększeniu ryzyka wymaga jednak – co oczywiste – dalszych badań i pełniejszego określenia (doprecyzowania) kryteriów formułowanych przez jej zwolenników.