Iz bloknota učastnika polesskich èkspedicij (1. kuminá vodá; 2. Čаgоščy i Čugajka; 3. kryčac’ jak bоugary)

Do badań nad Polesiem Nikita I. Tołstoj wprowadził „perspektywę południowosłowiańską”, której wartość potwierdza autor na przykładzie kilku wyrazów i związków frazeologicznych występujących w białoruskich gwarach poleskich i będących głębokimi archaizmami. Pierwotny sens wyrażeni kuminá vodá, kryčac’ jak bougary oraz nazw własnych Čágoszczy, Čugájka zanotowanych przez autora na południu Białorusi daje się ustalić metodą analizy porównawczej opartej na danych dialektologicznych. Frazeologizm kuminá vodá ‘wir rzeczny; miejsce, gdzie kręci się woda’ i nazwa (kumá – ‘jama, gdzie kręci się woda’), mogą mieć związek z formą kum jako tabuizacją pojęcia ‘czarta’. Nazwy własne Čágoszczy, Čugájka na Turowszczyźnie są archaizmami prasłowiańskimi i dobrze się tłumaczą przez zestawienie ze słoweńską i chorwacką nazwą wsi Čagošče, słowackim czasownikiem čuhat’ ‘wyglądać’. Frazeologizm poleski kryčac’ jak bougary ‘rozmawiać głośno’, ‘dyskutować głośno’ autor łączy z chorwackim bügariti ‘krzyczeć, wrzeszczeć’, ‘opłakiwać zmarłego’ oraz dalmatyńskim bügariti ‘śpiewać stare ludowe pieśni o określonej melodii’. Uprawdopodabniają tę hipotezę takie bałkanizmy występujące w gwarach białoruskich, jak brynza, komarnik, turlik.

Nikita I. Tolstoy introduced to studies on Polesie “a South-Slavonic perspective”. Its value is corroborated in the present text with an analysis of a few archaic words and phrases present in Belorussian dialects of the region. The primary sens of expressions kumina vadá, krychat’ yak bougary and proper names Chákhoshchy, Chukháyka, recorded by the author in southern Belorussia, can be established by comparative analysis based on dialectological data. The phrase kumina vadá ‘whirlpool’, as well as the very term kumá ‘a cave where water whirls’, may be linked to the form kum as a taboo term for the devil. The proper names Chákhoshchy, Chukháyka in Turovshchyzna are Proto-Slavonic archaisms and can be explicated through juxtaposition with the Slovene and Croatian name Chagoshche, and the Slovak verb chukhat’ ‘to watch for somebody’. The phrase krychat’ yak bougary ‘to talk, discuss something in a loud voice’ can be associated with the Croatian bügariti ‘shout, shriek’, ‘to lament over the deceased’ and Dalmatian bügariti ‘to sing old folk songs with specific tunes (in a specific way).’ The hypothesis is rendered more probable in the light of Balkan influences in Belorussian dialects, such as brynza, komarnik, turlik.