Zasady tworzenia i zarządzania użytkami ekologicznymi w Polsce

W pracy zarysowano genezę, przedmiot ochrony i kryteria wyznaczania użytków ekologicznych - czyli niewielkich obszarów o unikalnych wartościach środowiska przyrodniczego. Omówiono procedurę ich tworzenia (od inwentaryzacji przyrodniczej po rejestrację) oraz instytucje uczestniczące w tym procesie. Określono zasady gospodarowania użytkami ekologicznymi i ich odzwierciedlenie w dokumentach planistycznych - oparte na zakazach, nakazach i ograniczeniach. Użytki ekologiczne w zasadzie nie są wykorzystywane produkcyjnie, a zarządzanie nimi zależy od tego, kto jest właścicielem gruntów, na których się znajdują (państwo, gmina, osoba prywatna). Na ogół trudno jest uzyskać zgodę właściciela na utworzenie takiego użytku - dlatego też większość obiektów jest własnością Skarbu Państwa, w tym najczęściej nadleśnictw. Obserwuje się także wypadki wykupywania i dzierżawienia cennych ekologicznie miejsc przez organizacje społeczne. Obserwacje wykazują, iż nie zawsze użytki ekologiczne są ujmowane w ewidencji gruntów oraz w planach miejscowych. We wnioskach autor postuluje: upowszechnianie tworzenia użytków ekologicznych jako formy ochrony cennej przyrody, przestrzeganie obowiązku ich ewidencjonowania, utworzenie monitoringu użytków ekologicznych oraz powierzenie zarządu nad nimi odpowiednim służbom ochrony przyrody. Użytki ekologiczne mają istotną wartość dla społeczeństwa, gdyż zapewniają wyższą jakość środowiska, niekiedy wspierają efekty gospodarowania, służą celom rekreacji i dydaktyki.

The paper outlines the genesis, the subject of protection and criteria of delimitation of ecological sites – e.g. small areas of unique values of natural environment. The author presents procedures of their creation (from natural inventory to registration) and institutions participating in this process. The paper discusses management principles of the ecological sites management and their link to planning documents – based on bans, orders and limitations. Ecological sites are not productively used and their management depends on the ownership of land on which they are situated (state, commune, private owner). It is generally difficult to obtain owner’s consent for the creation of such site and therefore the majority of objects is owned by the state, especially by the forest district administration. The cases of purchasing or leasing ecologically valuable sites by the social organizations also occur. The observations prove, that ecological sites are not always registered in land cadastre and in local plans. In conclusion author postulates: – dissemination of ecological sites as the form of precious nature protection, – observing of the obligation of their recording, – creation of ecological sites monitoring and delegating their management to the nature protection services. The ecological sites are of the intrinsic value for the society, because they acertain higher quality of environment, sometimes support economic effects or serve the aims of recreation and teaching.