Schematyzmy diecezji pińskiej (1926-1939)

The Diocese of Pinsk was established in 1925. The diocese was founded by virtue of the papal bulla of Pius XI ‘Vixdum Poloniae unitas’ coming from 28 October, 1925. The bulla was implemented by virtue of the decree of the apostolic nuncio in Poland Wawrzyniec Lauri ‘Quam favente Deo’ coming from 11 December, 1925. Zygmunt Łoziński, who was the bishop of Minsk at that time, became the ordinary of the created unit of church administration on Borderlands. The first bishop of the new diocese was not only responsible for quick organization of institutions necessary for functioning of bishopric in Pińsk, but he was also responsible for offering pastoral help to priests and official church publishing houses. The publishing house together with the diocesan printing house started working in the diocesan curia in 1926. In the same year the first schematism of the Diocese of Pinsk was published for 1926 (worked out at the end of 1925). The print was introduced to the circulation in 1926. Since that time lists of churches and clergies of the Diocese of Pinsk were published annually until the break-out of the Second World War (1926-1939). The purpose of this article is to present issues connected with schematisms of the Diocese of Pinsk form a source point of view, and it is about delivering essential information about the source, about its beginning, supply, essential contents, development and evolution during the discussed period in the first place. The author has consciously decided not to discuss the issue of values of schematisms as a historic source. An analysis of this problem will be undertaken in a following publication discussing diocesan schematisms as a basic source presenting history of the Catholic Church on Borderlands.

Diecezja pińska powstała w 1925 roku. Kanoniczne jej erygowanie nastąpiło na mocy bulli cyrkumskrypcyjnej papieża Piusa XI „Vixdum Poloniae Unitas” z 28 października 1925 roku, wprowadzonej w życie mocą dekretu nuncjusza apostolskiego w Polsce Wawrzyńca Lauriego „Quam favente Deo” z 11 grudnia 1925 roku. Ordynariuszem powstałej wówczas jednostki administracji kościelnej na Kresach został ks. Zygmunt Łoziński, pełniący dotychczas urząd biskupa mińskiego. Troską pierwszego biskupa nowej diecezji było nie tylko szybkie zorganizowanie w Pińsku instytucji koniecznych do działania biskupstwa, lecz także opracowanie pomocy duszpasterskich dla księży i oficjalnych wydawnictw kościelnych. Już 1926 roku przy kurii diecezjalnej pracę rozpoczęło wydawnictwo wraz z drukarnią diecezjalną. Jeszcze w tym samym okresie ukazał się pierwszy schematyzm diecezji pińskiej na 1926 rok (opracowany pod koniec 1925 roku). Druk został wprowadzony do obiegu w 1926 roku. Od tej pory spisy kościołów i duchowieństwa diecezji pińskiej wydawano corocznie aż do wybuchu II wojny światowej (1926-1939). Celem niniejszego artykułu jest prezentacja zagadnień związanych ze schematyzmami diecezji pińskiej pod kątem źródłoznawczym. W pierwszej kolejności chodzi o dostarczenie niezbędnych informacji o źródle, a więc o jego powstaniu, zasobie, treściach merytorycznych, rozwoju oraz ewolucji na przestrzeni omawianego okresu. Świadomie zrezygnowano z rozważań na temat wartości schematyzmów jako źródła historycznego. Analiza tego problemu zostanie podjęta w kolejnej publikacji poświęconej schematyzmom diecezjalnym jako podstawowym źródle do dziejów Kościoła katolickiego na Kresach.